terminów gramatycznych online
wyraz nowy
Język: polski
Cytaty
W Przypisach do Grammatyki na Klassę I. (1) namieniliśmy krótko wolność, przyczyny i okoliczności tworzeniá w żyjącym języku nowych wyrazów [...].
ILOCZAS, -u, m., Gram. wyraz nowy, quantitas, = długość czasu który się łoży na wymówienie zgłoski jakiéj. Kpcz. Gr. 1, p. 3.
Czy potrzeba jeszcze nam tworzyć nowe jakie wyrazy? [...]
A. Tworzyć nowe, niedostawające jeszcze w polskim języku wyrazy koniecznie potrzeba, bo mając albo nową jaką rzecz zrobiony przez ludzi, albo przez naturę utworzoną, albo też w naukach albo kunsztach wymyśloną, musiemy ją też dla zrozumienia się, jeżeli można, jednym wyrazem oznaczyć.
Trzeba na koniec przy tworzeniu wyrazów nowych starać się o to, aby one przyjemnie brzmiały.
Ostatnim słoworodém jest tworzénié nowych wyrazów; wolność atoli ta, má pewné granice i reguły, to jest: [...] 3) żeby wyráz nowy, był i z ojczystégo języka wzięty, i na wzór inszych znajomych wyrazów utworzony.
Nowych wyrazów tworzénié, 137.
Żeby wyráz znaczył prawdziwie i jasno wyobrażénie, którego jest znakiem, Bozcy owi twórcy nowych wyrazów Grecy, nie zawsze to istotné zachowali prawidło. [...] Toż i o Rzymianach rozumieć, np. Litera, znaczy mazanié: nie lepszyż choć nowy wyráz polski Głoska, od znaczenia głosu? zamiast Substantivum, niby podbyt, adjectivum, niby dorzut, jak prawdziwié znaczą, co znáczyć powinny rzeczownik i przymiotnik.
Wyraz [...] nowy, to jest dawniéj nieznany lub w inczy znaczeniu, albo z inszym znaczeniem używany, np. czasowanie, ślachta, kara; po staremu: koniugacyja, ślachcicowie, wina.
Krasiński Zygm. [Zygmunt] "Te tylko wyrazy nowe stawiać, lub stare odświeżać się godzi, które wewnętrzne, że tak powiem, tak logiczne rażące światło mają iż natychmiast same się niem oświecają".
W XVI wieku tworzono według tego wzoru liczne nowe wyrazy, o czem świadczy miejsce u Mączyńskiego 455 r b.: „turyburarz — kadzidlnik po polsku może być zwan".
Najnowszym wreszcie, jeszcze nie dokończonym, jest tak zw. Słownik warszawski, wydawany w Warszawie od r. 1900; ostatni tom jego, VIII, teraz się drukuje: Słownik języka polskiego, ułożony pod redakcją Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego. Jest to najliczniejszy zbiór wyrazów polskich starych i nowych, zamarłych i żywych, gwarowych i ogólnopolskich, rodzimych i zapożyczonych, objaśnionych głównie przez zestawienie synonimów i nieliczne cytaty z autorów.