terminów gramatycznych online
rozziew
- Głosownia: Mał/1863, Mał/1879
- Opis fizyjologiczny i rodowód samogłosek: Malin/1869
- Pisownia: Kr/1897
- Prawidła samogłoskowe: Malin/1869
- Projekt terminologii: KarłT/1885
Hiatus (rozziew). Bezpośrednie sąsiedztwo dwu samogłosek wewnątrz wyrazu (h. wewnętrzny. np. nauka, kakao) lub na styku dwu wyrazów (h. zewnętrzny, np. tu urodzony, dobry akcent).
Cytaty
Jeżeli się przypadkowo zejdą takie dwie zgłoski ze sobą, z których się pierwsza na samogłoskę kończy, a druga od samogłoski zaczyna, np. bi-ę, ukry-ać, (co nazywamy rozziew, hiatus): natenczas się pomiędzy te dwie samogłoski wstawia j albo też w. [...] Wstawienie takowe głoski j albo w w środek dla uniknienia rozziewu, mamy np. w tych wyrazach: bi-ję, kupu-ję, pi-ję, pi-iwo, ukry-wać, da-wać, itd.
[...] Po spółgłoskach miękkich przyciskowych […] nigdy nie następują samogłoski czyste y, o, ą lecz zawsze jotowane i e, ę, na końcu zaś zgłoski jer; a lubo ą czyste może w końcówce stać po spółgłosce zmiękczonéj i po j wsuwnym, dla zapobieżenia rozziewowi [...].
Rozziewem (hiatus) nazywámy przydech (spiritus lenis) znajdujący się w środku wyrazu pomiędzy dwiema samogłoskami, s których druga jest czystą, nie przegrodzonemi żádną spółgłoską […].
Nasz i starosłowiański język nie ciérpi rozziewu z wyjątkiem wyrazów złożonych, s których piérwszá część składowa kończy się na samogłoskę, a drugá zaczyná się od samogłoski czystéj o lub u, w starosłowiańskim zaś od ą, gdyż w starosłowiańskiéj mowie jeden tylko spójnik a i z niego złożone zaczynają się od a, które nigdy nie pojáwiá się na drugim miejscu w wyrazach złożonych [...].
Trudności te nazywa gramatyka ROZZIEWEM (hiatus).
Rozziew powstaje w razie zbiegu dwóch tuż obok siebie położonych samogłosek w jednym i tym samym wyrazie.
Np. przypuśćmy, że od kamienie-ć mam uformować czas teraźniejszy; końcówką jego jest w I. osobie ę: więc kamienie-ę. Otóż to nie-ę jest rozziew i tak to zostać nie może, bez rozziewu język nie znosi.
Jakimże to więc sposobem uchylamy rozziew? Najczęściej uchylamy go przez wstawienie w środek, pomiędzy te dwie samogłoski rozziewne, albo joty albo w albo wreszcie niekiedy n.
bi-j-atyka, pi-j-e, pi-j-any, my-j-e, przy-j-aźń, szy-j-e, nadzie-j-a, zawie-j-a, le-j-e, le-j-ek, ku-j-ę, snu-j-ę, da-j-ę, ba-j-eczny, ja-j-e itd.
Hiatus Rozziew.
Rozziew Hiatus.
Obce i przed samogłoską w spolszczeniu zachowało się lub zastąpione zostało przez y, a rozziew między samogłoskami usunięty pojawieniem się spółgłoskowego j. Tu należą nieliczne w dzisiejszym języku wyrazy, jak oto: fijołek, fijoletowy, klijent.