Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

tryb rozkazujący

Język: polski
Dział: Fleksja (współcześnie)
  • Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział IX. O słowie: Kop/1817
  • Części mowy: ZwO/1924
  • Część III. O przymiotniku. O słowie i imiesłowie: Jak/1823
EJP 1991, 363 Definicja współczesna

Tryb jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. Tryb rozkazujący służy do wyrażania polecenia, zakazu lub życzenia (użycie optatywne t. rozkazującego); chęć wywołania i słuchacza określonej reakcji.

Cytaty

TRYB ROZKAZUJĄCY Czas przyszły. Liczba pojedynczá os. 2. Bądź os. 3. niech będzie podwójná bądźta mnogá 1. bądźmy, 2. bądźcie, 3. niech będą.

Pospolicie w mowie naszéj, albo oznajmujémy co komu, albo rozkazujémy. Stąd urodziły się dwa tryby. Tryb Oznajmujący, nájbogatszy jest w zakończénia, bo téż względy do tego Trybu należące są nájliczniéjsze. Względy mówię, czasu, liczb, osób, rodzaju. [...] Tryb Rozkazujący nájskromniéjszy jest w zakończéniach swoich, bo téż ludzie nie bardzo lubią rozkazy. Nie masz rozkazu, ani na przeszły, ani na teraźniéjszy czas: przeto ten Tryb maluje tylko przyszłego czasu okoliczność.

Tryb rozkazującym zwany, wyraża konieczność bycia czego, czyli, że być co musi lub powinno. Imie swoje bierze od jednej okoliczności rozkazywania pod ogólną musu lub konieczności zajętą, jako to, kiedy prosimy, zachęcamy kogo, i jakimkolwiek sposobem naglimy.

W każdej odmianie mamy pięć trybów— modos:

Indicativo — oznajmiający, który wyraża czynność pewną, rzeczywistą: estudo (uczę się). [...].

Imperativo — [tryb] rozkazujący, którym się wyraża rozkaz, radę, prośbę upomnienie: estuda (ucz się)!

Tryb rozkazujący (Modo Imperativo)

Tem tu - miej [...].