Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

tryb warunkowy
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: tryb warunowy, War., warunkowy, warunkowy tryb, właściwy tryb warunkowy
Język: polski
Dział: Fleksja (współcześnie)
Definicja współczesna

Zob. tryb przypuszczający

Cytaty

Mucz/1825, s. 129 Definicja

Tryb warunkowy wyraża, iż czynność jaka pod pewnym tylko warunkiem miejsce by mieć mogła.

SkorM/1828, s. 168 Definicja

295 Prawidło. Pięć jest Trybów (modus), to jest : Wskazujący (Indicativus), Przemagający (Potentialis), Rozkazujący (Imperativ:), Proszący (Precativ:). i Warunkowy (Conditionalis).

Bor/1830, s. 41 Definicja

TRYB WARUNKOWY Znaczy iż byłoby lub stałoby się co pod jakim warunkiem. Czas Przeszły lub Przyszły. Z Twierdzeniem r. m. Byłbym znany, nym.

Bor/1830, s. 52 Definicja

Znałbym, i t. d., Znałbyś, i t. d. [...]Tryb Warunkowy tę ma własność: 1e, iż u końca ma spojnik by z przyrostkami słowowemi: 2e, nie jest rządzonym od innych wyrazów: 3e, daje się czasować z Pytaniem.

Bor/1830, s. VIII

Uważałem nadto, iż prócz czterech Trybów dotąd wyrażanych, Bezokolicznego, Oznajmującego, Rozkazującego i Łączącego, są jeszcze w mowie naszej, Warunkowy i Życzący, a co dowiodłem w Przypiskach.

Br/1848, s. 114 Definicja

Tryb warunkowy, który wyraża działanie warunkowo, to jest kiedy mówimy że działanie jakie byłoby pod warunkiem [...].

Ryk/1850, s. 89

Sześć jest trybów w języku angielskim: bezokoliczny, oznajmujący, rozkazujący, łączący, możebny i warunkowy.

Ryk/1850, s. 108

TRYB WARUNKOWY. Czas teraźniejszy. I would have, miałbym, chciałbym mieć. Thou wouldst have, miałbyś [...].

Szt/1854, s. 13

Tryb jest to pewna odmiana słów, stósująca się do pewnych okoliczności, z jakiemi sąd czyli zdanie o rzeczach jest połączone. [...] Mamy ich [...] pięć: bezokoliczny, oznajmujący, warunkowy, łączący i rozkazujący.

Gr/1861, s. 2

Podobnie orzecznik rzeczowny i przymiotny nie wyraża sam przez się różnicy trybu; bo w przykładzie: Ty dobry, nie można wyrazić różnicy trybu oznajmującego, życzącego, warunkowego, rozkazującego. Abyśmy więc mogli wyrazić różnicę trybu, dodajemy orzecznikowi łącznik być i mówimy: Jesteś doby; abyś był dobry; obyś był dobry; byłbyś dobry; bądź dobry.

Malin/1869, s. 552 Definicja

O trybach (modi). Wyráz tryb, z niemieckiego ,,treiben,“ już od niepamiętnych czasów nabył w języku naszym práw obywatelstwa. Znaczenie jego opisuje Słownik Wileński Orgelbranda z r. 1857 za Lindem, jak następuje na str. 1723 łám 2gi. [...] 2. W gramatyce znaczy sposób, odcień sądu, wyrażany końcowemi odmianami słów, lub dodanemi do nich wyrazami: tryb oznajmujący, gdy mówiemy tylko, że coś było, jest lub będzie [...]. Tryb rozkazujący, gdy wymágámy po kim, aby co uczynił, po czym, aby się stało wedle naszéj chęci np. [...]. Tryb bezokoliczny, gdy oznaczámy bytność, czynność sposobem oderwanym bez względu na żádne okoliczności [...]. Tryb życzący, warunkowy, łączący w języku naszym nie mają włásnych ksztáłtów w zakończeniu słów, lecz urábiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie [...].

Malin/1869, s. 556

[...] Tryb warunkowy różni się co do swego zewnętrznego składu od trybu życzącego o tyle, że się obyć może bez spójnika, a w takim razie w czasie teraźniejszym przyczepiá aorist ty do jimiesłowu mającego się spájać słowa, w czasie zaś przeszłym do jimiesłowu posiłkującego był. Tu jeszcze náleży nadmienić, że formy trybu warunkowego nie oznaczają bynajmniéj warunku, który się wyráżá formą trybu życzącego, zwykle ze spójnikiem warunkowym gdy, lecz jedynie czynność nastąpić mogącą po spełnieniu się pewnego warunku [...].

Czep/1871–1872, s. 65 Definicja

[…] Tu słowo siedziałby, oznacza, iż podmiot byłby w stanie siedzenia, gdyby coś innego zaszło, to jest pod pewnym warunkiem; taki sposób wyrażenia nazywamy trybem warunkowym, czyli zawarowanym.

Mał/1879, t. I, s. 265 Definicja

TRYB WARUNKOWY cz. PRZYPUSZCZAJĄCY wyraża w ogóle taki stósunek między podmiotem a czynnością mu przypisaną, że sferą téj czynności jest tylko sama możliwość, wyobraźnia, przypuszczenie, - ale nie rzeczywistość. Jeżeli np. mówię: gdybym był poetą, napisałbym poemat, to daję do rozumienia, że napisanie poematu, o ile ono mnie dotyczy, rzeczywistéj bytności nie ma, i że zależy od okoliczności, któréj rzeczywistość także jest zgoła niepewna. Gdyby bowiem była pewna, mie mówiłbym: gdybym był poetą, ale: jestem poeta - więc napiszę poemat.

Mał/1879, t. II, s. 457 Definicja

Według też tego, do którego właśnie drugiego trybu ten Warunkowy najwięcéj w danych razach znaczeniem swojém się zbliża, możemy w nim rozróżniać owe trzy (już nam z §. 227 wiadome) główne jego rodzaje: właściwy tryb warunkowy (w ściślejszym sensie) — odcień jego życzący — i wreszcie zamiarowy.

§. 740. Właściwy tryb Warunkowy (Conditionalis) wyraża w ogóle po swojemu to wszystko, coby bezwarunkowo (jako pewna rzeczywistość) musiało by wypowiedziane przez tryb Oznajmujący.

Malecz/1882, s. 43 Definicja

Tryb warunkowy oznacza warunek, zależność jednego słowa od drugiego,, np. czytałabym, gdybyście słuchały.

KarłT/1885, s. 106

Conditionalis Warunkowy, Tryb W–, –ość.

KarłT/1885, s. 106

Conditionalis Warunkowy, Tryb W–, –ość.

KarłT/1885, s. 113

Warunkowy, albo Tryb warunkowy Conditionalis [War.].

KarłT/1885, s. 113

Warunkowy, albo Tryb warunkowy Conditionalis [War.].

KarłT/1885, s. 113

Warunkowy, albo Tryb warunkowy Conditionalis [War.].

Jes/1886, s. 33 Definicja

Zestawiwszy dwa wyrazy: kupiłem i kupiłbym, widzimy dwie formy jednego słowa, dwa sposoby wyrażenia, dwa tryby. Pierwszy nazywa się trybem oznajmującym, bo wyraża, oznajmia czynność rzeczywistą; drugi nazywa się trybem warunkowym, bo wyraża czynność warunkową, która zależy od okoliczności, warunków.

Grub/1891, s. 39-40

Въ польскихъ и русскихъ глаголахъ для выраженія наклоненія сослагательнаго или условнаго, trybu życzącego, lub warunkowego, ynoтребляемаго въ иностранныхъ языкахъ прибавляются союзы: by, aby, oby, jeśliby (чтобы, еслибы, когдабы и т. п.), къ прошедшему времени; напр. kochałby, любилъбы: aby kochał, чтобы любилъ; aby kochali, чтобы любили; jeśliby kochali, ислибы любили.

Uchw.AU/1891, s. 25

Zabytek starego aorystu by pisać należy razem: 1) w wyrazach aby, oby, żeby, gdyby, chociażby i t. p. 2) jako cząstkę składową t. z. trybu warunkowego: chciałbym, jabym chciał, radzibyśmy, człowiekby sobie odpoczął i t. p. Osobno pisze się by tylko wtedy, jeżeli zaczyna zdanie, n. p. by poznać kraj.

Kr/1897, s. 176 Definicja

Tryb warunkowy, za pomocą którego wypowiadamy czynność nie istniejącą w rzeczywistości, lecz pomyślaną, jako możliwą lub niemożliwą przy pewnych warunkach; np. skończyłbym pracę, gdybym miał więcej czasu.

Kr/1897, s. 205 Definicja

Tryb warunkowy wyraża czynność pomyślaną, niezależnie od tego, czy ona w rzeczywistości istnieje lub nie; to też formy tego trybu, oprócz czynności właściwie warunkowej, wyrażać mogą inne jeszcze względy; mianowicie: życzenie, cel lub zamiar, ustępstwo i t. p.

Król/1907, s. 34

Przyrostek by pisze się razem na końcu spójników i trybu warunkowego po imiesłowie przeszłym na ł, ła, ło lub na końcu innego wyrazu w tym zdaniu przed orzeczeniem warunkowym: aby, ażeby, gdyby, wiedziałbyś, jużbym zrobił, mybyśmy chcieli itp.

Lor/1907, s. 58 Definicja

„Pisałbym" jest tryb warunkowy (modo condicional), bo powiada, że coś mogłoby się dziać, ale jest niepewne, możliwe tylko.

Lor/1907, s. 72

Tryb warunkowy (modo condicional) tworzy się przez dodanie do bezokolicznika następujących zakończeń:

w 1. os. pojed. ia | w 1. os. mn. iamos, [...].

Kr/1917, s. 159 Definicja

Tryb warunkowy, za pomocą którego wyrażamy czynność przypuszczalną, a więc nie rzeczywistą, lecz tylko możliwą, lub niemożliwą w pewnych warunkach; np. skończyłbym pracę, gdybym miał więcej czasu; prosiłbyś, zanieślibyście.

Kr/1917, s. 196

Oprócz form prostych, strona czynna słowa posiada jeszcze formy złożone albo opisowe, do których należą: 1) czas przeszły (byłem, widziałem); 2) czas zaprzeszły (zrobiłem był, przyrzekł był); 3) czas przyszły słów niedokonanych (będę bić, będę pisał); 4) tryb warunkowy (poszedłbym, byłbym wziął); oraz wszystkie formy strony biernej słowa.

Kr/1917, s. 197 (197-198) Definicja

Czas teraźniejszy trybu warunkowego tworzą formy złożone z imiesłowu przeszłego na ł danego słowa i odmiany: bym, byś, by, byśmy, byście, by, np. siedziałbym, uczyłbyś się, zdążylibyście, nigdybym się tego nie spodziewał itp.

Kon/1920, s. 53 (52-53) Definicja

§ 101. Tryby. [...]

III) Stanisław wziąłby książkę do ręki i uczyłby się zadanej lekcji, gdyby nie był chory. [...]

III) Powiadamy, że coś mogłoby się dziać, ale jest niepewne, możliwe tylko ― tryb warunkowy.

Nitsch/1923, s. 458

To samo odnosi się oczywiście i do trybu warunkowego.

ZwO/1924, s. 35 Definicja

W każdej odmianie mamy pięć trybów— modos:

Indicativo — oznajmiający, który wyraża czynność pewną, rzeczywistą: estudo (uczę się).

Condicional — [tryb] warunkowy, którym powiadamy, że coś mogło się dziać, ale jest niepewne, zależne od pewnego warunku: estudaria (uczyłbym się).

ZwO/1924, s. 45

Tryb warunkowy (Modo Condicional)

Czas niedokonny (Imperfeito) [...].

Gaert/1927, s. 103

Warunkowy tryb, p. czasowniki II 3.

Kor/1961, s. 69

Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].

Flexio — fleksyja: casus — skłonnik (1879), genus — strona, verbum reflexivum — czasownik zwrotny, modus coniunctivus — przypuszczający, idealny, warunkowy, infinitivus — bezokolicznik (1879), participium praesentis — imiesłów współczesny, praeteriti — zaprzeszły.

Powiązane terminy