tryb oznajmujący

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1778
• Kop/1780
• Kop/1783
• Kop/1785
• Gott/1787
• Ant/1788
• Prz/1792
• Gott/1794
• L/1807–1814
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• SkorM/1816
• Kop/1817
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Gr/1861
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Mał/1863
• Trz/1865
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Jes/1886
• Grub/1891
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Kras/1897
• SW/1900-1927
• Lor/1907
• Kr/1917
• Kon/1920
• PolTerm/1921
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• ZwO/1924
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Kl/1939
• Dor/1958–1969

Ponieważ czworako używamy w mowie Słowa, raz oznajmując, drugi raz rozkazując, trzeci raz życząc, czwarty raz żadnej z tych okoliczności nie wyrażając, przeto też na takowe odmiany Słowa jest Trybów cztery: pierwszy Oznajmujący (indicativus), np. jesteś, es; drugi Rozkazujący (imperativus), np. bądź, esto: trzeci Życzący (optativus), np. obyś był, esses: czwarty Bezokoliczny (infinitivus), np. być, esse.

Chcą wyrazić sąd z tą okolicznością, że co oznajmujémy, albo rozkazujémy, albo życzymy; mámy na to tryby, oznajmujący, rozkazujący, życzący np. kochám, kocháj, obyś kocháł.

Trybów jest w polskim języku 4:

1wszy: Bezokoliczny (Infinitivus), [...].

2gi: [tryb] Oznajmujący (Indicativus), przedstawia on czynność w sposobie oznajmiającym, np. znam, znałem, znałem był, będę znał.

Słowo ma cztery tryby: oznajmujący, np. jestém; rozkazujący, np. bądź: życzący, np. obyś był; bezokoliczny, np. być.

Pospolicie w mowie naszéj, albo oznajmujémy co komu, albo rozkazujémy. Stąd urodziły się dwa tryby. Tryb oznajmujący, nájbogatszy jest w zakończénia, bo téż względy do tego Trybu należące są nájliczniéjsze. Względy mówię, czasu, liczb, osób, rodzaju. [...] Tryb rozkazujący nájskromniéjszy jest w zakończéniach swoich, bo téż ludzie nie bardzo lubią rozkazy. Nie masz rozkazu, ani na przeszły, ani na teraźniéjszy czas: przeto ten tryb maluje tylko przyszłego czasu okoliczność.

Jeden [tryb] oznajmującym zwany; (lepiej byśmy go nazwali rzeczywistym) którego używamy na obwieszczenie, że sprawa lub okoliczność jaka prawdziwie i rzeczywiście znajduje się w rzeczy, i do niej całkowicie należy.

Mamy jednakże 1) tryb oznajmujący, którego używamy na obwieszczenie, że sprawa lub okoliczność jaka, prawdziwie i rzeczywiście znajduje się w rzeczy, i do niéj całkowicie należy, np. mój przyjaciel jest pracowitym; ojciec kocha syna.

Tak dodawane, są równie cechą trybu bezokoliczncgo, jak w trybie oznajmującym są cechą 1széj osoby dodawane do pierwiastku litery m, lub am, ę, lub ję, lub uje.

Słowo jadł, powinnoby, podług form zwyczajnych, mieć w trybie oznajmującym jedzie, lecz gdy jedzie pochodzi od jechał, słowo przeto jadł ma tryb oznajmujący nieforemny je.

W słowach różne są odcienie sądu: raz tylko twierdzimy: że coś było, jest lub będzie; i to nazywa się po gramatycznemu mówić w sposobie (trybie) oznajmującym.

Tryb oznajmujący, który wyraża działanie bezwarunkowo, to jest że takie działanie jest, było lub będzie [...].

Tryb oznajmujący tak jest nazwany, że przezeń oznajmujemy istnienie lub działanie i razem wskazujemy kto istnieje i działa. Old men forget, Starzy ludzie zapominają.

Tryb oznajmujący jest jasne wyszczególnienie sądu, czyli zdania o przeczy połączonego z okolicznościami czasu, osoby, liczby, rodzaju i t. d.; np. ja widzę, widziałem, będę widział i t. d. [...] Słowo położne w trybie oznajmującym z imieniem wyraźnym lub domyślnym, składa myśl zupełną i zrozumiałą, np. człowiek pracuje.

Tryb oznajmujący mieści w sobie czasów: siedm', razem niedokonanych i dokonanych.

Tryb, u, lm. y, m. (z niem.) [...]. 2) = gram. in. Sposób; odcień sądu wyrażany końcowemi odmianami słów (czasowników) lub dodanemi do nich wyrazami; =[tryb] oznajmujący, gdy mówimy tylko, że coś było, jest lub będzie, np. upadł, chodzi, zniszczy; = rozkazujący, gdy wymagamy po kim aby co, uczynił po czém aby się stało wedle naszéj chęci, np. rób', uderzmy, niech zginie; = bezokoliczny, gdy oznaczamy bytność, czynność sposobem oderwanym, bez względu na żadne okoliczności, np. być, robić, stuknąć; = życzący, warunkowy, łączący, w języku naszym nie mają własnych kształtów w zakończeniu słów, lecz urabiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie, np. zrobiłbym gdyby, prosiłem ażeby przyszedł, bodajeś przepadł! i t. p. [...].

Tryb oznajmujący wyraża rzeczywiste działanie lub stan podmiotu, np. Rozumny wiele myśli, a mało mówi.

Tryb oznajmujący (Modus indicativus) [...] wyraża rzeczywistą czynność podmiotu, t. j. taka czynność, która się nie w przypuszczeniu, nie pod warunkiem, ale w istotnéj rzeczywistości przezeń odbywa, odbyła, albo też niezawodnie będzie odbywać.

Tak zwany tryb oznajmujący jest negacyją, wyrazem niebytu właściwego trybu, co się bezpośredniem końcówek osobowych ze źródłosłowem czasownym połączeniem wyraża.

O trybach (modi). Wyráz tryb, z niemieckiego ,,treiben,“ już od niepamiętnych czasów nabył w języku naszym práw obywatelstwa. Znaczenie jego opisuje Słownik Wileński Orgelbranda z r. 1857 za Lindem, jak następuje na str. 1723 łám 2gi. [...] 2. W gramatyce znaczy sposób, odcień sądu, wyrażany końcowemi odmianami słów, lub dodanemi do nich wyrazami: tryb oznajmujący, gdy mówiemy tylko, że coś było, jest lub będzie [...]. Tryb rozkazujący, gdy wymágámy po kim, aby co uczynił, po czym, aby się stało wedle naszéj chęci np. [...]. Tryb bezokoliczny, gdy oznaczámy bytność, czynność sposobem oderwanym bez względu na żádne okoliczności [...]. Tryb życzący, warunkowy, łączący w języku naszym nie mają włásnych ksztáłtów w zakończeniu słów, lecz urábiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie [...].

Tryb oznajmujący wyraża czynność nasza lub drugich bez żadnego rozkazu i wątpliwości, a po prostu opowiada, że coś się dzieje lub stało.

Tryb czyli sposób oznajmujący wyraża rzeczywistą czynność podmiotu, t.j. taką czynność, która się przezeń odbywa w istotnéj rzeczywistości, bez żadnych zastrzeżeń, wątpliwości, zależności […].

Tryb oznajmujący wyraża stosunek rzeczywistości i usuwa wszelką niepewność i wątpliwość, np. Nauczyciel chwali ucznia. Ojciec kocha syna. Książka leży na stole. Rolnik orze rolę. Słońce wschodzi i zachodzi.

Tryb oznajmujący (Modus indicativus) [...] wyraża rzeczywistą czynność podmiotu, t. j. taką czynność, która się nie w przypuszczeniu, nie pod warunkiem, ale w istotnéj rzeczywistości przezeń odbywa, odbyła, albo też niezawodnie będzie odbywać.

§. 735. Mamy w języku naszym wiadome nam już trzy tryby: oznajmujący, rozkazujący i warunkowy. Każdy z tych trybów wyraża pewien odrębny stósunek, zachodzący między podmiotem a przypisaną mu czynnością czyli orzeczeniem.

Trybem Oznajmującym wypowiadamy czynności, w stósunku do odnośnego podmiotu rzeczywiste (§.225); Rozkazującym, rozkazane albo zakazane (§. 226); Warunkowym, czynności tylko możliwe, przypuszczone, życzone, zamierzone itp.

Tryb oznajmujący oznajmia, która z trzech osób gramatycznych, i w jakim czasie wykonywa swe działanie, czynność, istnienie, np. uczę się, nauczycie się, będziesz się uczyła: przędę, przedłyśmy, uprzędzie i t.d.

Zestawiwszy dwa wyrazy: kupiłem i kupiłbym, widzimy dwie formy jednego słowa, dwa sposoby wyrażenia, dwa tryby. Pierwszy nazywa się trybem oznajmującym, bo wyraża, oznajmia czynność rzeczywistą; drugi nazywa się trybem warunkowym, bo wyraża czynność warunkową, która zależy od okoliczności, warunków.

Tryb oznajmujący, jeżeli oznajmujemy, stwierdzamy, że czynność pewna odbywa się, odbywała, lub będzie się odbywać; np. pracujecie, uczyliśmy się, napiszesz.

[…] Tryb oznajmujący wyraża twierdzenie osoby mówiącej o rzeczywistości albo zaprzeczenie tej rzeczywistości.

Skazujący [...] 2. X Sposób S[kazujący] = tryb oznajmujący. Troc. X Zdanie skazujące = zdanie definitywne Troc.

Tryb oznajmujący, który służy do wyrażenia, że czynność pewna odbywa się, odbywała się, lub też będzie się odbywać; np. pracujecie, uczyliśmy się, napiszesz.

§ 101. Tryby.

I) Stanisław bierze książkę do ręki i uczy się zadanej lekcji. [...]

I) Powiadamy, że coś dzieje się lub jest rzeczywiście, pewnie ― tryb oznajmujący.

W każdej odmianie mamy pięć trybów — modos:

Indicativo — [tryb] oznajmiający, który wyraża czynność pewną, rzeczywistą: estudo (uczę się) [...].

§ 368. Tryby według dawnych gramatyków greckich wyrażają „dyspozycje" czyli nastroje. Funkcja trybu oznajmującego zasadza się na konstatowaniu czynności (stanu), przyczem uczucia osoby mówiącej wcale tu się nie zaznaczają, albo się zaznaczają jedynie przez ton wykrzyknikowy, a uczucie ciekawości przez ton pytania.

Najczęściej używa się trybu oznajmującego, kiedy oznajmia się o czyjejś rzeczywistej czynności (stanie), np. czytam, pisałeś, rozmawiała, leżymy, chorowałyście, napiszą.

Oznajmiać ndk I, -any — oznajmić dk Vla, -ij, rzad, -ajm, -ony 1. «dawać o czym znać; podawać co do wiadomości; zawiadamiać, powiadamiać, komunikować, donosić, oświadczać»: [...] ∆ przestarz. jęz. Tryb oznajmiający, zdanie oznajmiające (objaśnienie p. orzec): Mamy [...] w języku polskim trzy tryby: rzeczywisty, zwany zwykle orzekającym (oznajmiającym), przypuszczalny, czyli przypuszczający (zwany też warunkowym) i rozkazujący. LEHR Gram. 133. [...] // L.

Oznajmować ndk IV, -owany daw. dziś żywe tylko w imiesłowie współczesnym (przymiotnikowym i przysłówkowym) p. oznajmiać w zn. 1: [...] ∆ jęz. Tryb oznajmujący, zdanie oznajmujące (objaśnienie p. orzec): Tryb oznajmujący wyraża twierdzenie osoby mówiącej o rzeczywistości orzeczenia albo zaprzeczenie tej rzeczywistości. KRASN. Składnia 190. Intonacja zdania oznajmującego zaczyna się nisko, następnie wznosi się i zatoczywszy luk spada znów nisko. Jęz.Pol. 1939, s. 109. [...] // L.