terminów gramatycznych online
czynność niedokonana
Język: polski
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część trzecia. Czasowniki: Lor/1907
- Etymologia (Słoworód): Kr/1917
- Nauka XII. O błędach w wymawianiu i pisaniu: Sier/1838
- O słowie: Ryk/1850
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Odmienne części mowy: Lerc/1877
- Pierwsze Prawidło: Oż/1883
- Prawidła działu 3, słów jednotliwych czynnych: Oż/1883
- Składnia: Mał/1879
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
Cytaty
Trojaka ta czasu przeszłego różnica, w naszym języku wydaje się w taki sposób: mamy słowa niedokonane i dokonane, np. dawać, dać, brać, wziąć. Słowem tedy niedokonaném wyrażamy czasu przeszłego czynność niedokonaną, czyli niedokończoną, np. dawałem, brałem; a taką słowa odmianę zowiemy czasem przeszłym niedokonanym [...].
W tych znowu wyrazach: ugotować, nalać, po opuszczeniu u, na, zostałyby wyrazy gotować, lać, znaczące też same czynności niedokonane, które w tamtych dwóch wyrazach są wystawione, jako już dokonane.
Be. 1. Znaczy byt, istnienie, stan, służy do czasowania słów biernych, oraz z imiesłowem czasu teraźniejszego do wyrażenia ciągłej ale niedokonanej czynności, lub gdy się co innego w ciągu jej dokonywania wydarzyło.
Dobielanie, i Dobielenie, a, lm. a, n. czynność niedokonana i dokonana bielenia czegoś.
Czynność teraźniejsza może być tylko niedokonana. Czynność przeszła może być albo niedokonana, albo dokonana, np. czytałem, przeczytałem; chwaliliśmy, pochwaliliśmy; pisałem, napisałem; uczyłem się, nauczyłem się. Czynność przyszła może być także dwojaka: albo niedokonana, albo dokonana, np. będę czynił, uczynię; będę chwalił, pochwalę; będę pisał, napiszę; będę się uczył, nauczę się.
A w tamtym razie w tém znowu rzecz główna, że się coś stało lub stanie — mniejsza o to, wśród jakich okoliczności. Tamta, tak zw. niedokonana czynność, jest to przestrzeń, ujęta wprawdzie w granice, ale z jednego boku t. j. końcowego otwarta; ta druga, „dokonana" czynność, jest to jakby punkt matematyczny, jak najściśléj określony, ale bez żadnych rozmiarów.
W liczbie pojedyńczej 4ty przypadek biernik, u nas dwojako się używa jak w pierwszym wzorze już powyżej umieściłem, trzeba bardzo na to uważać, i nie będę w następnych powtarzać tego. Np. mówią w 4tym przypadku Trzeba Szukać, pytanie (w 4m) kogo? Osoby, żony, panny, odpowiedź słyszymy; a znaleźć kogo chcesz? Osobę, żonę, pannę, tu czynność niedokonana, szukać i dokonana znaleźć naprzemian wszędzie się łączy zawsze.
Nosić, za-Nosić, Wozić, za-Wozić są czynnościami częstotliwemi i niedokonanemi, tu zaś jednotliwemi i dokonanemi zupełnie tak, co 4te prawidło nie mogło dokonać to 5te dopełnia te czynności.
Między powyższemi rodzajami czasowników, jedno mogą znowu wyrażać czynność dokonaną, tj. spełnioną, skończoną od razu, jak: siąść, stuknąć, krzyknąć, zgnieść; — albo czynność niedokonaną, jeszcze nie spełnioną, nie skończoną, a więc niejako trwającą, jako to: siadać, stukać, krzyczeć, gnieść, — albo wreszcie czynność częstotliwą, tj. często się powtarzającą, jak: siadywać, mawiać, czytywać, pisywać.
[…] Jak słowa, tak i rzeczowniki słowne na —nie i —cie mogą wyrażać czynność niedokonaną albo dokonaną. Różnicy tej trzeba przestrzegać głównie w wyrażeniach, oznaczających okoliczność czasu na pyt. kiedy; a mianowicie rzeczownik słowny dokonany, jako określenie czasu, może oznaczać tylko czas następny albo uprzedni względem innego czasu [...]. Można np., powiedzieć: przed otwarciem bramy, po zamknięciu posiedzenia itp., lecz tylko: podczas otwierania, podczas zamykania [...].
Czas przeszły ma trzy formy, według tego, czy oznacza czynność niedokonaną (co się działo), czy dokonaną (co się stało), czy zaprzeszłą (co się stało było dawniej).
Czas przeszły niedokonany (tempo pretérito imperfeito) ma następujące zakończenia [...].
Słowa niedokonane są to słowa czynne, bez różnicy przechodnie (rachować) jak i nieprzechodnie (królować); wyrażają one zawsze czynność niedokonaną, t. j. nie doprowadzoną jeszcze do końca.