spółgłoska palatalna

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• SW/1900-1927
• Kr/1917
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969

Dawny stosunek: o po [spółgłoskach] niepalatalnych || e po [spółgłoskach] palatalnych zachowany w języku ogólnym tylko w takich szczątkach jak królewski obok ojcowski lub w nazwach miejscowych jak Sochaczew.

Na północy utrzymują się wargowo-podniebienne nawet na końcu wyrazu, coprawda tylko tam, gdzie wspiera je [spółgłoska] palatalna innych form paradygmatu, nigdy więc w imper., brzmiącym stale kup [...].

To znaczy, przed niepalatalną wcześniej rozwinęło się wyraźne a, a w dalszym ciągu å, i dlatego właśnie palatalizacja, w połabskim w ogóle słaba, utrzymała się albo stała się wyraźną zaś przed palatalną dłużej trzymało się ä lub wysokie palatalne å, i palatalizacja spółgłoski znikła; potem to ä lub å przesunęło się w a.

Natomiast już w tym najstarszym dialekcie musiała tkwić tendencja do przechodzenia mocnego jer po palatalnej spółgłosce w e, ale tylko w pewnych szczególnych warunkach. Dowodzi to zapewne konsekwentnego utrzymania palatalności spółgłoski przed ь, co się wyraża także w bezwzględnem pisaniu ь także w słabej pozycji.

Dla języka polskiego nie możemy dać absolutnej chronologji, tylko względną, mianowicie zanik palatalności spółgłosek w oznaczonych warunkach odbył się — wedle powszechnego mniemania — po przegłosach ě=>'a, e=>o' itd., jak wynika z wierny, miedny itd., zatem wprawdzie przed XII wiekiem, może nawet znacznie, ale trudno myśleć o związku genetycznym z czeszczyzną i w ogóle północno-zachodnią grupą wobec tego, że owe przegłosy są wyłączną własnością lechickiej gałęzi, więc jeszcze na gruncie lechickim spółgłoski owe musiały być palatalne.

Jako jeden z czynników zbliżenia dwu typów [czasownikowych] Oesterreicher przypomina podobieństwo dźwiękowe i pokrewieństwo znaczeniowe czasowników żąć i rznąć: „skoro żąć, żnę daje żęty, to rznąć, rznę daje rznięty. Coprawda zupełnie analogiczna forma brzmiałaby chyba rznęty, nie wolno jednak pominąć wpływu dawniejszej formy rzniony, czyli że rznięty — to wynik kontaminacji żęty + rzniony i stąd owo palatalne ń".

Palatalne, p. spółgłoski.

miękki [...]2. jęz.«o spółgłosce: artykułowana ze wzniesieniem środka języka ku podniebieniu twardemu: palatalna».

Podniebienny [...] ∆ jęz. Spółgłoska, samogłoska podniebienna «spółgłoska, samogłoska palatalna, miękka, zmiękczona w czasie artykulacji przez podniesienie środkowej części języka ku podniebieniu twardemu».