spółgłoska podniebienna palatalna

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• SW/1900-1927
• Kr/1917
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

L 1. Spółgłoska przedniojęzykowa, podniebienna czyli miękka; odpowiednia jej twarda, czyli niepodniebienna jest ł. Co do natury swojej, l należy do brzmień, które nazywano dawniej płynnemi (l, r), dziś noszą one nazwę drgających. W staropolszczyźnie, przed wiekiem XVI-ym nie rozróżniano w piśmie l i ł; niekiedy miękkie l przed samogłoską wyrażano przez ly lub li (lyas, liud, dalyeko...). Od wieku XVI-go ustaliło się w piśmie i druku odróżnianie dwu tych spółgłosek, które do dziś ś. utrzymuje, tj. brzmienie miękkie l wyrażamy przez l, twarde zaś czyli niepodniebienne przez ł (daleko, łapa, stały, czoło).

Ź (ziet), litera występująca przed spółgłoską i na końcu wyrazów - w tej postaci (źle, przyjaźń, źródło, źdźbło, źrebię, łaź, gałąź, więź); przed samogłoską zaś w postaci zi, przy czym i nie wyraża w tym razie samogłoski, tylko znak zmiękczenia dla z (ziemia, ziele, ziarno, zioło, ziębić, wozie). Przed i, jako samogłoską, ziet ma postać z (zima, zipać, kozik, kozieł, wozić, łazi). Te sposoby pisania wyrażają spółgłoskę podniebienną dźwięczną (słabą), powstałą z z dopiero na gruncie polskim, przechodzącą na końcu wyrazów i w środku przed spółgłoskami bezdźwięcznymi (mocnemi) w bezdźwięczne ś: weź, maź, paź, leź, weźcie.

Ł spółgłoska przedniojęzykowa twarda czyli niepodniebienna; przy wymawianiu jej koniec języka przypiera do przednich zębów górnych. Odpowiednia jej podniebienna czyli miękka jest l (chwała chwale, stały stali, koło kole). Górnicki radził wyrażać brzmienie ł znakiem podwójnym ll (chwalla, milly), co nie przyjęło ś. Natomiast weszła w tym celu w użycie z początkiem wieku XVI-ego litera pojedyńcza ł w postaci l z kreską poprzeczną u góry (piśmie), lub (jak w druku) z kreską ukośną przez środek l.

Miękczenie grup spółgłoskowych § 141. Nie tylko pojedyncze spółgłoski, ale i grupy dwu spółgłosek twardych w wyrazie (np. miasto), wskutek wpływu następującej samogłoski podniebiennej e, i, lub łącznie ze spółgłoską podniebienną j, uległy zmiękczeniu, a następnie przerodzeniu się w inne grupy.

W formach stopnia wyższego przymiotników takich, jak: biały biel-szy, śmiały śmiel-szy, zielony zieleńszy... zachowało się pierwotne e wobec następnej spółgłoski podniebiennej l, ń.

Końcowa spółgłoska bywa niepodniebienna (twarda) lub podniebienna (miękka); w wypadku pierwszym jeszcze ze względów morfologicznych rozróżniamy wyrazy z wygłosem na spółgłoskę pierwotnie niepodniebienną np. rów, dąb i z wygłosem na spółgłoskę odpodniebiennioną (stwardniałą), n. p. paw, gołąb (Gr. I, § 211).

Podniebienne, p. spółgłoski.

Spółgłoski (consonantes) rozróżniamy: [...] B. Ze względu na udział średniej części języka: ★miękkie (podniebienne, palatalne) i ★twarde (niepodniebienne, niepalatalne).

Początek rodzimej terminologii w fonetyce dał J. Mroziński.

Terminologia. Litera vocalis e — podręczna, consonans bilabialis — wargowa, labiodentalis — zębowa, dentalis — podniebienna, muta — odbita, spirans — nieodbita, liquida — płynna, oralis — nienosowa, nasalis — nosowa, fortis — mocna , lenis — słaba.