spółgłoska miękka

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Prz/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Rew/1845
• Desz/1846
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Gr/1861
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Kr/1897
• Król/1907
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Kon/1920
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Rozw/1923
• Szob/1923
• Gaert/1927
• Kor/1961

Co się tyczy Spółgłosek. Trzeba bardzo dobrze średniotwarde b, c, m, n, p, s, w, z, od miękkich b', ć, f', m', ń, p', ś, w', ź, rozróżniać.

Zakończoné w pier, przyp. na i, z poprzé­dzającą spółgłoską miękką, nic się nie odmiéniają, np. nici, piersi. Z poprzé­dzającą zaś spółgłoską twardą, wyrzucają i ostatnie , np. nogi nóg.

ć, 1, miękká spółgłoska pisze się 146, 152.

Jeszcze [...] baczność zwrócę na ważny podział Społgłosek podług ktorego te w związku z Samogłoskami I lub Y ton swoj grubią lub cieńczą, przeto te ustawiają się w 6 rzędach: [...] 4) Cienkobrzmienna czyli topna albo całkiem miękka, nigdzie u nas nie cierpiąca grubiącego Y, lecz w słowach obcych, gdzie potrzeba wyrazić jej nadzwyczajne zmiękczenie, przybierająca po sobie jęczące J: a ta jest jedna L.

[…] Jeżeli zmiękczone spółgłoski stoją przed jakąkolwiek samogłoską, cechą ich miękkiego brzmienia jest litera i […], np.: biały, wiara, pieniądze. Jest to najpowszechniéjszy w naszym języku sposób oznaczania miękkiéj spółgłoski, lecz ma tę niedogodność, że nie odróżnia spółgłoski spływającéj na cienką samogłoskę i, od spółgłoski miękko tylko wyrobionéj, ale spływającéj na grubą samogłoskę [...].

Pozostałe sześć syczących twardych liter: c, cz, dz, dż, dz, ż, które nie mają odpowiadających sobie miękkich spółgłosek, skojarzono z gardłowemi k, g, ch, h; tak, że tamte syczące służą tym cztérem za miękkie. Nazwiemy je zatém z przyczyny wyżéj [...] wyłożonéj, niby miękkiemi.

Gdziekolwiek poprzedza spółgłoska miękka l, lub spółgłoski g, k, twarde wprawdzie, lecz niełączące się nigdy w języku naszym z y grubszém, tam zawsze pisać zwykliśmy i cienkie.

Podział spółgłosek na twarde i miękkie stanowi ważną zasadę na któréj się opiéra, w mowie polskiéj, równie znaczenie wyrazów, jak zmiany ich grammatyczne.

L; spółgłoska płynna, miękka, 87; 155.

SPÓŁGŁOSKI miękkie. Obacz Znamiona.

Któż bowiem nie czuje trudności w wymawianiu: czrzewech, sczwirdzi, nauczczce [...], przez zbieg spółgłosek twardych z [spółgłoskami] miękkiemi, lub zbytnich; które dziś zmienione w wyrazach, ułatwiają wymówienie: w trzewiach, stwierdzi, nauczcie [...].

Na koniec w zmiękczaniu spółgłosek twardych takie wykonywają się zmiany: Twarde (дебелыя) b, p, m — w, f, — ł, n, d, t, r, z, s — Miękkie (тонкiя) b', p', m' — w' f', —1, ń, dź, ć, rz, ź, ś — ch, h, g k sz(ś), ż(ź), dz, ż, c,cz.

Twardemi są: ł, ch, d, dż, t, cz, sz , ż, r, rz, bo nie mogą spływać na miękką samogłoskę i, jednak niektóre z nich mianowicie szumiące służą drugim na zmiękczenie. Reszta spółgłosek są miękkiemi, lub zmiękczającemi się przy oparciu swojego wygłoszenia na samogłosce i, a te są: j, l, n, ń, h, k, k’, g, g’, dz, dź, c, ć, s, ś, z, ź, w, w’, f, f’, p, p’, b, b’, m, m’. Są jednak stosunkowo twardemi zmiękczającemi się przez inne.

I. Co do dźwięku dzielą się spółgłoski na twarde i miękkie, a miękkie są znowu dwojakie: grube i cienkie. Grubomiękkie są dwojakie: łagodne i przyciskowe. Twarde spółgłoski są pierwotne, miękkie zaś pochodne. Pierwsze są właściwe wszystkim językom, drugich mało mają obce języki, więcéj ich mają języki słowiańskie.

[...] W odmianach i tworzeniu pochodników twarde spółgłoski miękną przed miękkiemi samogłoskami e, i, tudzież przed niektóremi spółgłoskami (gdzie miękka starosłowiańska półsamogłoska wyrzucona została), np. pańe = panie […]. I na odwrót: miękkie spółgłoski twardnieją, gdy w odmianach e wyrzucamy, tudzież gdy miękka spółgłoska stanie przed twardą w tworzeniu pochodników, np. orzeł, orla [...].

Przedmioty twarde i szorstkie, uczucia przykre i odrażające, myśli surowe i groźne inaczej nam się w języku przedstawiają, niż przedmioty miękkie i łagodne, uczucia miłe i przyjemne, myśli spokojne, nadobne i piękne. [...] W pierwszych uważamy szorstki zbieg twardych spółgłosek; w drugich przeważny wpływ samogłosek w towarzystwie spółgłosek miękkich, twardych pojedyńczych lub dwóch spółgłosek łączących się ze sobą łagodnie. Brzmienie takie odpowiednie istocie rzeczy nazywamy brzmieniem naśladowniczém lub malowniczém.

[…] Również we środku wyrazów: kona i konia, w pierwszym wyrazie n jest spółgłoską twardą, a w drugim miękką (ń), jednak się nie kreskuje, bo się znajduje przed samogłoską a […].

Spółgłoski miękkie (oprócz l) na końcu zgłosek zawsze, a w środku zgłosek przed drugą spółgłoską leżące kréskują się […]; na początku zaś i we środku sylab przed samogłoską miękczą się przez stosujące po nich i, które zastępuje kréskę, jeżeli po niém następuje samogłoska [...], albo to i jest samogłoską i razem znakiem miękczenia, kiedy nie ma więcéj samogłosek w téjże sylabie [...].

Spółgłoski miękkie dzielą się na syczące i podniebienne. [...] Podniebienne są: cz, dż, sz, ż. Nazywamy je podniebiennymi, albowiem przy ich wymawianiu używamy do pomocy podniebienia.

Rodzaju nijakiego ze znaczenia są: wszystkie imiona wyrażające istoty niedorosłe, nierozwinięte, niedawno narodzone, np. dziecię, niemowlę, źrebię, cielę, kurczę, jagnię itd., niemniéj nazwy liter, np. wielkie A, małe b, twarde t, miękkie c; nakoniec wyrazy i całe zdania rzeczownie wzięte, np. piękne to twoje zaraz, prawdziwe twoje "jak matkę kocham".

O miękczeniu spółgłosek.

§. 66. Samogłoski twarde cierpią przed sobą każdą spółgłoskę, mianowicie równie się godzą z spółgłoską miękką, jak z twardą; przeciwnie jednak rzecz się ma ze samogłoskami miękkimi. Każda samogłoska miękka, a między nimi i t. zw. i diftongowe (§. 35) zamieniają poprzedzającą twardą spółgłoskę na odpowiednią miękką.

Rodzaj męzki kończy się na na: Sp. twardą, np. prałat [...]. Sp. miękką, np. zięć. półgłoskę j, np. gaj [...]. Samogłos. a, np. rządca.

Np. Taki podział znalazłem u niektórych naszych pisarzów przesadzony któż to zrozumie? Pyt. „Spółgłoski polskie są twarde, miękkie, mocne słabe... i nie foremne".

[Józef Mroziński] "Gdybyśmy różnicę między twardemi i miękkiemi spółgłoskami wyrażali przez oddzielne litery, nie tworzyłoby się w piśmie pstrocizny, i różnica byłaby wyraźniejszą [...]".

[Józef Mroziński] "Zresztą dla jasnego wykładu gramatycznego budowy języka potrzeba koniecznie, aby spółgłoska twarda i odpowiadająca jej miękka wyrażane były przez tę sarnę literę.".

[Franciszek Szopowicz] Niemasz wątpliwości, że w mowie naszej jako mamy z troistego dźwięku, tj. miękkie, twarde i przyciskowe.

Spółgłoski miękkie tworzą się ze spółgłosek twardych pod wpływem samogłosek miękkich, jotowanych i innych różnych dźwięków.

Spółgłoski dzielą się jeszcze na twarde i miękkie.

Gdy spółgłoska miękka stoi na końcu wyrazu lub przed spółgłoską, piszemy wtedy znak pojedyńczy, służący dla spółgłoski twardej, dodając nad nim kreskę (postać, ćma, zaćmić, łódź, kładźcie, wieś, jaśnieć, groźba, sień, pański it.p.).

W V przyp. l. p. rzecz. r. m. z ostatnią spółgł. miękką lub zmiękczoną: kraju, papieżu, tchórzu, Jasiu [...].

[Spółgłoski]... Miękkie k g („kie”„gie”).

Nawet i w wyrazach rodzimych przed miękkiemi spółgłoskami ukazało się ś zam. dawniejszego szn p. poślę, wiśnia, ujście (z dawn. ušьstvije).

Spółgłoska. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne. Spółgłoski czyste i nosowe. Spółgłoski twarde i miękkie. Spółgłoski: wargowe, wargowo-zębowe, przedniojęzykowe (zębowe i dziąsłowe), średniojęzykowe i tylnojęzykowe. Spółgłoski chwilowe (zwarte i zwarto-szczelinowe) i trwałe (szczelinowe i półotwarte).

ODMIANA DRUGA. Podług drugiego wzoru odmieniają się wszystkie rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone w pierwszym przypadku liczby pojedynczéj po spółgłosce twardéj na o, a po spółgłosce miękkiéj na e.

{...] Zestawienia te wskazują, że spółgłoski miękkie k' g' występują w roli, jaką w podobnych formach odgrywają spółgłoski twarde [...] są przeto spółgłoskami funkcjonalnie - twardemi.

Przy czem palatalizacja utrzymała się, jak zwykle w połabskim, przed następującą twardą, przy równoczesnem przejściu a w å (czyli spłynięciu obu jerów w tym wypadku), zaś znikła przed następującą miękką.

To był zatem stan rzeczy prapolski. W dalszym rozwoju ę (t. z. zatem przed spółgłoskami miękkiemi, dawnemi i nowemi, oraz przed k g ch, p b v m) uległo w narzeczach pomorskich pewnemu przesunięciu artykulacji, które je ostatecznie zrównało z dawnemi i y.

Zresztą, mając do czynienia z przykładami, pochodzącemi ze starszych tekstów, trzeba pamiętać, że przewrotne pisownie, to jest pisanie twardych spółgłosek za [spółgłoski] miękkie (aktualnie lub historycznie) i odwrotnie są bardzo pospolite.

Miękkie, p. spółgłoski.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego.

Terminologia. Litera vocalis brevis — głoska samogłoska, wokala krótka, longa — długa, a, e, o — jasna, á, é, ó — ściśniona, nasalis — nosowa, diphthongus — dwugłoska, dyftong, consonans gutturalis — spółgłoska gardłowa, muta — pomowna, semivocalis — przedmowna, liquida — łagodna (t. 3), consonans dura — twarda (t. 2, s. 24), mollis — miękka [...].