genitivus

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Fook/1768
• Mał/1863
• Mał/1879
• Kor/1961

Il faut prendre bien garde à ne pas les confondre avec les genitifs pluriers entiers Dardanidum, Achaemenidum, dont les Nominatifs, et genitifs singuliers sont Dardanis, Dardani[d]is, Achaemenis Achaemenidis.

Trzeba uważać, żeby te Genitywy nie brać za Genitiwow pluralis numeri Dardanidum i Achaemenidum pochodzących od Nominatywow i Genitywow singularis Dardanis Dardanidis, Achaemenis Achaemenidis.

Odmiany jednego i tego samego imienia ojciec nazywają się w gramatyce przypadkami (casus); przypadków mamy zaś w języku naszym w każdéj liczbie siedm. Nazywamy je albo liczebnie, albo z łacińska, jako to: [...]

Przypadek drugi - genitivus, na pytanie kogo? czyj? czego?

I łacińskie wprawdzie nazwy przypadków nie ze wszystkiém wyrażają to co powinny wyrażać: są jednak w każdym razie lepsze, niż tamte [polskie] — a oprócz tego, jako wyrazy cudzoziemskie, nie zahaczają też tak żywo o poczucie mówiącego, jak wyrazy narodowe, których znaczenie stósowne lub też niezdarne wszyscy na wskroś czujemy. Używając np. łacińskiego wyrazu genitivus lub genetivus — nikt z nas pewnie o słowie gignere nie myśli. [...] Z tych to powodów używać będę w tej książce tylko łacińskich i liczebnych nomenklatur deklinacyjnych — a polskie, o ile mogły się na co przydać, przekazuję do Składni.

Wszystkie te zakończenia wyparło więc z postępem czasu zakończenie i, jak się zdaje z genitiwu dekl. IVtéj przejęte (téj kości), równobrzmienne z końcówką datiwu sing.

Zamiast znam te pany, mówimy już dziś tylko znam tych panów - tak téż używają się i wyrażenia znam tych ludzi, raczę tych gości, a nie jak dawniéj te ludzi, te gości. Że te formy są genitiwem - to nam wskazuje dodany ów zaimek tych, a nie te. Przypadkowa równobrzmienność tego genitiwu (gości, ludzi) z dawnym accusatiwem (także gości, ludzi) wytworzyła się też z czasem dopiero.

Dawne żeńskie genitiwy toję i jeję równie wyszły już z używania.

Tak samo formy dobrego — dobréj brzmiały dawniéj wytworzyły się z dobrajego — dobryję; to zaś było złożone z rzeczowno-deklinacyjnych genitiwów dobra i (w żeńskim rodz.) dobry (w myśl §. 180), i z zaimkowych genitiwów jego i ję (tyle tu znaczącego co jeję, §. 164 i 167).

Bo jeżeli brzmiała ci, z dawnego cīs - w takim razie był ten genit. równobrzmiący z datiwem ci; jeżeli brzmiała tu, z dawnego tūs, w takim razie kolidował ten genit. z nominatiwem tu dziś ty.

§. 835. Terminologia naukowa, w każdym prawie przedmiocie, obficie się posługuje wyrazami obcymi, które w tym ciasnym tylko będąc używane zakresie, właśnie przeto mało się dotąd i w części tylko spolszczyły. Tak np. użyto i w niniejszém dziele wyrazów genitivus, conjunctivus, optativus, diftong, participium, aoristus itd. a w dalszych formach albo skłonnikach „diftongowy, participialny, genitiwu, w optatiwie, z infinitiwem" [...]; nadto między np. „genitivus" a w „genitiwie" zachodzi sprzeczność co do tego v i w, na koniec i samo to w „genitiwie" jest już w sobie niekonsekwencyą, dając zgoskę ti z łacińska, a wie obok niéj z polska. Czuję i ja bardzo żywo te wszystkie niedogodności, a jednak zdaje mi się, że to jeszcze ze wszystkiego złego najmniejsze. Boć np. "dyftąg" albo „partycypium, genitywus" napisać przecie nie można (tak tego bowiem nie wymawiamy, zresztą, należałoby już wtedy pisać i kątęt, kątętować się) [...]. Jest to co prawda pstrocizna, lecz z wyrazami przyswojonymi zawsze będą takie kłopoty.

Przytoczone argumenty przeciw rodzimej terminologii nie na wiele się jednak zdały. Znaleźć ją można i w gramatyce łaciny F. Fookowitza [...].

Flexio — nachylanie, infleksyja, declinatio — deklinacyja [...], casus nominativus — spadek, kazus mianujący, nominatyw (s. 10), genetivus — rodzący, genityw (s. 10), dativus — dający, datyw (s. 188), accusativus — oskarżający, akkuzatyw (s. 200), vocativus — wzywający.