Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

casus genetivus

Hasło w cytatach: casus genitivus, g., G., gen., Gen., genetivum, genetivus, genitivus
Język: łaciński
Dział: Fleksja (współcześnie)
EJO 1999, s. 193 Definicja współczesna

Genetivus (dopełniacz). Termin gramatyki łac. W językoznawstwie ie. oznacza przypadek używany zarówno adnominalnie, jak i adwerbalnie. pod względem funkcjonalnym bardzo zróżnicowany. Syntaktycznie jest przede wszystkim przydawką lub dopełnieniem.

Cytaty

Termes [...] Robak ktory drzewo wierci. Hoc nomen facit genitivum termitis penul.cor. non Termetis, ut quidam literatores tradiderunt.

RODZĄCY gram. rodzący genitivus ... pro quodam casu R n6v; casus genitivus rodzący, przez ktorego pytamy, czyja jest rzecz RN (wykl. przednia). Zob. BIERZĄCY, DAJĄCY, DAWAJĄCY, DAWANEK, IMIENIAK, MIANUJĄCY, MIENIĄCY, MIENIONEK, ODBIERAJĄCY, ODDALONEK, OSKARŻAJĄCY, SKARŻANEK, SPADEK, WOŁANEK, WZYWAJĄCY, ZOWANEK.

Casus nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, genitivus, dativus, accusativus, vocativus, et ablativus. Per hos enim casus, omnium generum nomina, pronomina, participia declinantur.

Casus participiorum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus ut hic et haec et hoc legens. Genitivus ut huius legentis. Dativus ut huic legenti. Accusativus ut hunc et hanc legentem et hoc legens. Vocativus ut o legens. Ablativus ut ab hoc et ab hac et ab hoc legente vel legenti.

Genitivi constructio.

Quid est Genitivus? Quo utimur ab aliquo interrogati, cuius vel originis, vel possessoris res sit: Ut cuius filius Ascanius? Aenae. Cuius liber? Ciceronis.

[Co to jest dopełniacz? To przypadek, którego używamy spytani przez kogoś, jaki jest początek lub właściciel danej rzeczy, np. "Czym synem był Askaniusz? Eneasza", "Czyja to książka? Cycerona".]

Spadkow Imion wiele są? Sześć. Ktore? Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Odbierájący.

Casus Nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Quot casus habent? Sex, ut et aliae linguae, verum quia ablativus triplex est, propter diversas terminationes in alia atque alia significatione et usu, ideo octo in universum constitui possunt, ut sint: nominativus, gen., dat., acc., vocativus et ablativus proprie sic dictus.

Quae nomina formant genitivum in á et quae in u.

Sunt autem sex casus. 1. Nominativus, [...] 2. Genitivus. Patrius casus, Varroni. Paternus seu genus indicans. Item Possessivus casus et generalis derivationum, Prisciano. Casus gignendi, Interrogandi, Gelli. Casus secundus Recentioribus. Polonicè redde ut lubet. Pytániu, rodowi służący.

Prima declinatio nominum [...]. Genitivus in hac declinatione exit in a vel u

Superlativus cui? Genitivo tantum plurali, vel collectivo singulari. Quomodo? Dicimus enim doctissimus Poetarum fuit Vergilius optimus plebis.

Przewyzszájący ktoremu? Rodzącemu spadkowi jeno wielkiej liczby/ábo zebrániu máłej liczby. Jáko to? Mowimy bowiem nauczeńszy z Poetow był Vergilius/abo nalepszy z pospolitego ludu.

Casus nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Spadkow imion wiele są? Sześć. Ktore? Miánujący/ Rodzący/ Dawájący/ Oskarżájący/ Wzywájący/ Odbierájący.

Káżdy Numerus ma swoje pięć Casus, to jest spadkow ktore w ten sposob się názywáją, Nominativus Miánujący, Genitivus Rodzący, Dativus Dájący, Accusativus Oskarzájący, Ablativus Odbierájący lub rozłącájący.

Singularis. N. ... G. di D. à A. ... A. [...].

Casus septem: Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus, Ultimus.

Sześć są kazusy álbo spadki, ktore są, Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Oddalájący.

Nominatif, Génitif, Datif, Accusatif, Vocatif, Ablatif.

Máłą liczbę, i wielką, będę często znáczył [...] przez ábrewiacye sing. plur. [...]. Tákże spadkow tákowemi partikułámi, nom. miánujący; gen. rodzący; dat. dawájący; acc. oskarżájący; voc. wzywájący; abl. oddalájący. álbo też jedną tylko literą N. G. D. A. V. A.

W káżdem Numerze, są sześć Casus, jako Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus, Ktore przede wszystkiem, w Polskiem Articule trzebá rozeznawać.

Sześć są kazusy albo spadki, ktore są: Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Mianujący, Rodzący, Dawający, Oskarżający, Wzywający, Oddalający.

Nominatif, Genitif, Datif, Accusatif, Vocatif, Ablatif.

Także spadkow takowemi partykułami [będę znaczył], nom. mianujący; gen. rodzący; dat. dawający; ac. oskarżający; voc. wzywający; abl. oddawający; albo też jedną literą N. G. D. A. V. A.

Les Cas sont les changements de la terminaison des Noms. On veut que les Cas soient au nombre de six; Nominatif, Genitif, Datif, Accusatif, Vocatif, et Ablatif.

[...]

Casus czyli spadki Imion, są odmiany końca słow. Liczy się ich sześć: Nominativus, mianujący, Genitivus, rodzący, Dativus, dający, Accusativus, oskarżający, Vocativus, wzywający, Ablativus, odbierający.

Litera Г. wymawia się różnie. [...]4.) w Rodzących (Genetivus) spadkach kończących się na ГО. w prostych Rossyjskich mowach, i w rozhoworach, jak B.

Imiona [...] kończące się na А. w Rodzącym (in Genetivo) spadku małej liczby przemieniają А. na Ы. czyli И.

Casus. Spadki, à tych sześć: Casus nominativus, spadek mianujący. Genitivus, Rodzący. Dativus, Dający. Accusativus, oskarżający. Vocativus, wzywający. Ablativus, odbierający, albo odejmujący.

Casus in nomine sunt sex, spadkow w imieniu jest sześć nominativus, mianujący, genitivus, rodzący, dativus, dawający, accusativus, oskarżający, vocativus, wzywający, ablativus, odbierający, abo oddalający.

Liczba pojedyncza.

Nom. ja,

Gen. mnie [...].

Liczba pojedyncza.

N. On,

G. onego, niego, jego, go [...].

Dla osob męźkich jak Genitivus.

Chciałbym mieć Przypadki Imion [...] wyraźnie a stosownie mianowanemi zwyczajem naszych dawnych Nauczycielow Gramatyki Łacińskiej. Oto są moje mianowki, które tu przyłączam dlatego, iż się już w tym Artykule po części do nich stosowałem i w reszcie stosować będę; a te są: Mianowalny (Nominativus), Zaczyjalny (Genitivus), Oddawalny (Dativus), Przedstawialny (Accusativus), Wzywalny (Vocativus), Pomagalny (Instrumentalis) i Przymieszczalny (Localis).

Przypadek na pytanie czyj? czego? tudzież na pytanie komu? czemu? czyli nasz przypadek drugi i trzeci, łaciński zaś Genitivus i Dativus.

Genitivus. [Przypadek] 2gi.

Kiedy człowiek rozważał daléj myślą i chciał powiedziéć nie o całości jakiego przedmiotu, ale tylko o części np. daj mi chleba, wody; ten wzgląd myśli był przyczyną utworzenia 4go skłońnika, dawniéj od grammatykarzów 2gim zwanego (genitivus).

Drugi przypadek odnośny do przymiotnika, który odpowiada na pytanie, kogo? czego? jakiego? czyj? czyja? czyje?; wskazujący przymioty i właściwości głównego wyrazu, można nazwać czyjwłaściwny, (genitivus).

Przypadki Casus. [...] [Przypis pod tekstem A. A. Kryńskiego]: [...] Nazwy specyalne przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik,… odpowiadające łacińskim: nominativus, genetivus, dativus, … pod każdym względem od nich nie gorsze.

Przypadki Casus [...] [Przypis pod tekstem A. A. Kryńskiego] [...] Dosyć tu przypomniéć porządek przypadków np. u Miklosicha, gdzie przyp. 1 = nom., 2 = voc., 3 = acc., 4 = gen., 5. = dat., 6 = instr., 7 = loc.; widoczna więc niezgodność z systemem dawnym, od przyp. 2-go do 5 włącznie. Niesłusznie téż byłoby oznaczać liczbą 8 łaciński ablativus, skoro przypadek ten (w łacinie) miejsca 8-go z rzędu nie zajmuje.

Przypadek: mianownik (nominativus), dopełniacz (genetivus), celownik (dativus), biernik (accusativus), wołacz (vocativus), narzędnik (instrumentalis), miejscownik (locativus).

Dopełniacz (genitivus) [...]. Mianownik odpowiada na pytania: kto? co? dopełniacz - na pytania: kogo? czego? czyj?, celownik - komu? czemu? biernik - kogo? co? narzędnik - kim? czem? miejscownik - w kim? w czem? o kim? o czem? i t. d.

W częściach północnych (Husów) jest nawet gen. sg na 'e [...], w południowych (koło Rymanowa) [...], jak w dialektach nowszych.

Tak np. w Luzinie, na zach. od Wejherowa, z licznych kategoryj oksytonowanych na północy zostają jeszcze: [...] rzadkie resztki bezkońcówkowego gen. pl. [...].

[...] g. sg. m'odë || sńegu̯y [...].

Długie przyciskowe doznały zdaje się najpierw ogólnego zmniejszenia iloczasu do miary średniej [...], a w dalszym ciągu uległy w szerokim zakresie, mianowicie z wyjątkiem początkowej zgłoski jedno- i dwuzgłoskowych wyrazów (form), skróceniu, np. gen. [...].

Taką samą metatonję spotykamy w g. pl.