dopełniacz przypadek

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mucz/1825
• Rew/1845
• Gr/1861
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Kr/1897
• Kr/1917
• Łoś/1918
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Nitsch/1923
• Szob/1923
• Gaert/1927
• Kor/1961

Mamy więc siedm przypadków, następującemi nazwiskami oznaczonych: 1) mianownik, 2) dopełniacz, 3) celownik, 4) biernik, 5) wołacz, 6) narzędnik, 7) miejscownik.

Niektórzy po słowie przeczącem okoliczném, gdy następuje twierdzące w tr. bezokolicznym, kładą przypadek 4, zamiast 2go, przywięzując rząd do słowa twierdzącego, a to zapewne, aby nie było 2ch drugich przypadków, czyli dopełniaczów, np. nie zaniedbał mieć mowę swojego ojca; właściwie powinien bydź 2gi np. nie zaniedbał mieć mowy swojego ojca.

Jeżeli orzecznikiem jest czasownik lub przymiotnik dodaje mu się według potrzeby rzeczownik w jednym ze spadków zależnych*) t. j. w dopełniaczu, celowniku, bierniku, narzędniku i miejscowniku, a rzeczownik taki stojący w spadku zależnym nazywa się przedmiotem czyli objektem.

^{*Mianownik i wołacz nazywają się spadkami niezależnemi dla tego, że nie zawisły od żadnego wyrazu w zdaniu; inne spadki zowią się zależnemi dla tego, że zależą od czasowników, przymiotników i innych wyrazów.}

[...] Każdą formę rzeczownika oznaczającą jeden s tych siedmiu stosunków, nazywámy skłonnikiem; stąd wypływá, że w naszym języku jest siedem skłonników w każdéj liczbie, które to skłonniki s kś. Kopczyńskim nazywámy jak następuje, lecz w jinnym porządku: 1. Mianownik, 2. Biernik, 3. Wołácz, 4. Miejscownik, 5. Dopełniácz, 6. Celownik, 7. Nárzędnik. Skłonniki te różniące się od siebie pospolicie swemi zakończeniami, które gramatyka łacińská wymieniá cáłkiem w jinnym porządku, nazwáł kś. Kopczyński w swej Gramatyce dlá Szkół Národowych przypádkami, skłánianie zaś samo przypadkowaniem [...].

[...] Każdą formę rzeczownika oznaczającą jeden s tych siedmiu stosunków, nazywámy skłonnikiem; stąd wypływá, że w naszym języku jest siedem skłonników w każdéj liczbie, które to skłonniki s kś. Kopczyńskim nazywámy jak następuje, lecz w jinnym porządku: 1. Mianownik, 2. Biernik, 3. Wołácz, 4. Miejscownik, 5. Dopełniácz, 6. Celownik, 7. Nárzędnik. Skłonniki te różniące się od siebie pospolicie swemi zakończeniami, które gramatyka łacińská wymieniá cáłkiem w jinnym porządku, nazwáł kś. Kopczyński w swej Gramatyce dlá Szkół Národowych przypádkami, skłánianie zaś samo przypadkowaniem [...].

Według J. Muczkowskiego, przypadki te nazywają się: 1-y Mianownik, 2-gi Dopełniacz, 3-ci Celownik, albo osobowy, 4-ty Biernik, 5-ty Wołacz, 6-ty Narzędnik, 7-my Miejscownik.

Jakie przypadki nazywają się bezwzględnemi, a jakie względnemi? Bezwzględnemi są mianownik i wołacz, bo one nie wyrażają żadnego względu,—: dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik i miejscownik.

Słowo czynne wyraża czynność czyli działanie podmiotu, przechodzącą na podrzędny w zdaniu przedmiot, położony w bierniku na pytanie: kogo? co? Lub w dopełniaczu na pytanie: kogo? czego?

Są w obiegu i polskie nazwy przypadków, przez Kopczyńskiego wymyślone, np. mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, wołacz itd. W niniejszej gramatyce zostały tylko niektóre z wyrazów tych zatrzymane, wszelako w inném jak dotąd znaczeniu, to jest w znaczeniu poszczególnych tylko odcieni tego albo owego przypadka, na jakie je musi rozróżniać Składnia. Stósuje się to np. do dopełniacza, która to nazwa określa tylko pewien i to dość drobny odcień IIgo przypadka.

Przypadki Casus. [...] [Przypis pod tekstem A. A. Kryńskiego]: [...] Nazwy specyalne przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik,… odpowiadające łacińskim: nominativus, genetivus, dativus, … pod każdym względem od nich nie gorsze.

Przypadki mają nawet swe nazwy osobne. Nazwy te są: 1. Mianownik. 2. Dopełniacz. 3. Celownik. 4. Biernik. 5. Wołacz. 6. Narzędnik. 7. Miejscownik. Nazw tych używać będziemy w odmianach rzeczowników.

M. ten

D. tego

C. temu

B. jak Dop. lub jak M.

N. tym

M. (w) tym

Nazwy tych przypadków są: 1. mianownik; 2. dopełniacz; 3. celownik; 4. biernik; 5. wołacz; 6. narzędnik; 7. miejscownik.

Mian. ci nasi bracia, księża.

Dopełn. tych naszych braci, księży.

Celow. tym braciom, księżom.

Biernik = dopełniaczowi: tych braci, księży.

Wołacz = mianow.: nasi bracia, księża.

Narzęd. braćmi, księżmi.

Miejscow. w braciach, księżach.

Wcześniej wyszedł z użycia miejsc. licz. podwójnej, dopeł. utrzymywał się dłużej w języku.

§ 96. Rzeczownik dziecię [...] w liczbie zaś mnogiej ma osnowę deklinacyjną skróconą dzieć- i odmianę taką samą, ja k rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone w mianowniku liczby pojedyńczej na spółgłoskę miękką (np. kość), to jest: M. dzieci, D. dzieci, C. dzieciom, B. i W. dzieci, N. dziećmi, Mc. w dzieciach.

Tak np. przy dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczownika przymiotnik musi mieć też postać dopełniacza liczby pojedynczej, przy narzędniku liczby mnogiej przymiotnik spotykany musi być użyty również w narzędniku liczby mnogiej.

Formy liczby mnogiej bracia i księża, są to właściwie dawne formy liczby pojedynczej rzeczowników zbiorowych rodzaju żeńskiego: ta bracia, ta księża, które odmieniały się według deklinacji żeńskiej: D. C. Mc. tej braci, księży, B. N. bracią, księżą itd.

W dopełniaczu, celowniku i miejscowniku l. poj. rzeczowników na -ja po spółgłosce piszemy -ji: Arabji [...] natomiast samo -i po samogłosce w rzeczownikach kończących się w mianowniku na ja, jak też na -a lub -j np. szyi, nadziei [...].

Przypadek: mianownik (nominativus), dopełniacz (genetivus), celownik (dativus), biernik (accusativus), wołacz (vocativus), narzędnik (instrumentalis), miejscownik (locativus).

Rdzeń rzadko kiedy stanowi zrozumiały wyraz. Zwykle przybiera on głoski lub całe zgłoski przed i po sobie. o (przedrostek) - √ogrod (rdzeń) - nik (przyrostek słowotwórczy) w dop. o - grod - nik -a (przyrostek fleksyjny)

Nazwy przypadków: 1. Mianownik, 2. dopełniacz, 3. celownik, 4. biernik, 5. wołacz, 6. narzędnik, 7. miejscownik.

Nazwy przypadków [...]. Skrócenia M. D. C. B. W. N. Mc.

Mianownik nie rozstrzyga o dopełniaczu [...].

W rzeczownikach najmniej wyrównany jest dopełniacz.

Inne cechy mazowieckie, wyliczone w §_27, punkcie 2, są: z fonetyki: nieudźwięcznianie międzywyrazowe, zlanie się y z i, silna palatalizacja wargowych [...], stałe zwężenie e w prasł. ṛ'; z morfologji: zmieszanie się typu śåli z typem m'eli, brak -n- w złożeniach z idę, dopełniacze tėgo, i ̯ėgo, celowniki na -ov'u, brak typu ćelę; odrębność słownikowa (p. str. 477).

Dopełniacz, p. przypadki; p. zdanie I.

★Przypadki - formy imion i zaimków, wskazujące na ich funkcję znaczeniową w stosunku do innych wyrazów w zdaniu: 1. ★mianownik (★nominativus), 2. ★dopełniacz (★genetivus).

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Declinatio — przypadkowanie, deklinacyja [...], casus nominativus — przypadek mianownik, genetivus — dopełniacz, dativus — celownik, accusativus — biernik, vocativus — wołacz, instrumentalis — narzędnik, localis — miescownik.