terminów gramatycznych online
rzeczownik pochodny
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- Główne przepisy: Łoś/1918
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O rzeczowniku: Kam/1870
- Pisownia: Król/1907
- Rzeczownik: Br/1848
- Skłanianie rzeczowników: Malin/1869
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869
- Wyjątkowe prawidło: Oż/1883
Cytaty
Rzeczowniki dzielą się na: […] 3. Piérwotne i pochodnie; np. ojciec, ojczyzna.
Rzeczownik, a, lm. i, m. gram. v. Imię rzeczowne; część mowy należąca do odmiennych; obejmuje wyrazy będące nazwami rzeczy jakichkolwiek, w najobszerniejszém znaczeniu; rzeczownikiem jest każda nazwa istoty żyjącéj, tworu przyrodzenia, dzieła rąk ludzkich, wyobrażenia umysłowego. Rzeczowniki ze względu na znaczenie tego czego są nazwą, dzielą się na: a) żywotne, będące nazwą istot żyjących, a te jeszcze na ludzkie i zwierzęce; b) nieżywotne, będące nazwą istot lub wyobrażeń niemających życia widocznego takiego jak w ludziach i zwierzętach; c) własne v. szczególne, które służą wyłącznie jednéj rzeczy; d) pospolite v. ogólne, które służą do oznaczenia różnych rzeczy podobnych; e) zbiorowe, które pod postacią liczby pojedyńczéj wyrażają zbiór jednorodnych v. jednoprzymiotowych istot, rzeczy; f) liczebne, v. liczbowe (v. Liczbowniki), oznaczające lik, liczbę; g) porządkowe, wyrażające następstwo rzeczy za rzeczą; h) pierwotne, z których inne się formują; i) pochodne, z innych ukształtowane; j) zdrobniałe albo spieszczone, wyrażające małość drobność, albo też pieszczotę; k) zgrubiałe, które znaczą wielkość a razem niezgrabność i często wyrażają pogardę dla nazywanych niemi rzeczy; 1) słowowe, uformowane ze słów i przedstawiające w formie rzeczownika czynność lub stan oznaczony słowem, z tych uformowane od słów zaimkowych zowią się jeszcze zaimkowemi, a te wszystkie są rodzaju nijakiego. Rzeczowniki w języku polskim mają trzy odmiany, wyróżniające się rozmaitemi kształtami zakończenia : a) przez rodzaje, wyrażające płeć lub jéj podobieństwo, ob. Rodzaj; b) przez liczby pojedyńczą, podwójną i mnogą, ze względu czy rzeczownik wyraża jedną, dwie lub wiele osób albo rzeczy; c) przez przypadki v. spadki wyrażające stosunek rzeczy do rzeczy lub czynności do tego na co się wywiera.
[...] Zamiana spółgłosek co do narzędzi mownych. [...] Spółgłoski zamieniamy jedne na drugie co do narzędzi mownych z trzech względów: 1. dla ich powinowactwa; 2. dla łatwiejszego wygłoszenia, i 3. dla przyjemniejszego brzmienia. 1. Spółgłoski, które temi samemi albo najbliższemi narzędziami mownemi wyrabiamy, zamieniają się snadno jedne na drugie, czyli, są ze sobą spowinowacone: spółgłoski b, w, wyrabiamy wargami; g, h, k, ch wyrabiają się w gardle, dlatego jedna drugą niekiedy zastępuje [...]. 2. Dla łatwiejszego wygłoszenia zamieniamy spółgłoski: a). W odmienianiu i tworzeniu rzeczowników pochodnych zamieniamy odbite: c, d, t, przed odbitą c na nie odbitą j [...] gdyż łatwiéj nam odbitą z nieodbitą, niż dwie odbite wygłosić [...].
Rzeczowniki pochodne tworzą się: I. Z pierwiastków czasownikowych przez dodanie jednéj lub dwóch głosek. II. Z podstaw czasownikowych, z pierwotnych i pochodnych, z przymiotników, zaimków i liczebników przez dodanie narostka.
[…] Zdaje się więc, że nie mámy rzeczowników pochodnych s pogłosem j po samogłosce a […].
[…] Rzeczowniki pochodne kończące się w mianowniku liczby pojedyńczéj na c, ć, z, l, r, ɳ będące pogłosami i nie wchodzące w skłád piérwiastków, są rodzaju męzkiego […].
Ze względu na znaczenie imienia rzeczownego dzielimy je na: [...] pochodne, które są od pierwotnych uformowane.
Środkujące między 1em a drugiem prawidłem, i kończące się na spółgłoski czysto gardłowe g, k, i gardłowo dechowe h, ch, nieuginające się w 7m przypadku liczby pojed. i w pierwszym przypadku liczby mnogiej, zatem ma to prawidło osobne i zawiera wszystkie na te spółgłoski kończące się rzeczowniki pierwotne, pochodne, zdrobniałe rozmaite i składane ile jich tylko jest.
Błędne: posełać, oddechać (i rzecz. pochodnych) one powinne (czynić coś). Ma być: posyłać, oddychać, one powinny, a one winne (dłużne).
Zbieg spółgłosek prasłowiańskich kt przed i rozwinął się już w najdawniejszym języku polskim w spółgłoskę c; wskutek tego z postaci pierwotnych: wlek-ti, piek- ti, siek-ti itp., po zaniku końcowego i [...] mamy dzisiejsze postaci: wlec, piec, siec..., podobnie jak i postaci rzeczowników: piec i inne od nich pochodne [rzeczowniki] z brzmieniem c.
W 2 przypadku liczby mnogiej rzeczowników, kończących się na -ja po spółgłosce, piszemy końcówkę -yj,-ij, np. asocjacyj [...] dla odróżnienia od 2 przypadku liczby pojedynczej: parafji [...]. Takież y, i przed j, jak w końcówce 2 przyp. l. mamy w pochodnych rzeczownikach i przymiotnikach, np. pasyjka, fuzyjka, linijka, indyjski, biblijny i t. p.
Z przyrostkiem tym [-ica] tworzą się rzeczowniki pochodne od rzeczowników żeńskich, przyczem zmiana znaczenia często bywa trudna do ścisłego określenia.