terminów gramatycznych online
czas przeszły nieosobisty
Język: polski
Cytaty
Każde słowo polskie ma jeden czas przeszły nieosobisty (praeteritum impersonale), kończy się on zawsze na no, albo to, np. znano, darto.
Czas przeszły nieosobisty (praeteritum impersonale)
znano / mówiono / uczono.
Czas przeszły nieosobisty formuje się zawsze z imiesłowa biernego, przez zamianę y na o, np. znany, znano; darły, darto.
O formowaniu imiesłowów biernych, czasu przeszłego nieosobistego i rzeczowników słownych. Imiesłów czasu przeszłego bierny […] mają tylko słowa czynne biernie wzięte. Imiesłów ten kończący się na any, ony, ęty, formuje się od czasu przeszłego, zamieniając zakończenie 3ciéj osoby l. p. tego czasu, w jednych na ny, w drugich na ony, ona, one, a w innych na ęty, ęta, ęte, z stosownemi odmianami [...]. I. Imiesłów na any formuje się, w zakończeniu 3ciéj osoby czasu przeszłego, ł zamieniając na ny. Ten imiesłów mają 1) Słowa czynne, mające przed ał miękką spółgłoskę [...]. 2) W tymże 140. §fie pod liczbami 2, 4, 5, 6, 7, [...], 9, 10, 11, umieszczone zakończenia; także niektóre z należących pod liczbą 12stą i te, których zakończenie pod liczby 14 i 16 jest podciągnięte [...] 3) Wszystkie słowa formy 4téj, mogące mieć ten imiesłów, kończą go na any [...]. II. Na ony mają: 1) Słowa formy 1wszéj i 2giéj, które go tym sposobem formują, że, po odrzuceniu zakończenia ił, ył, przybierają ony, przed którém takie się robią zamiany głosek, jakie miały miejsce w czasie teraźniejszym [...]. 2) Słowa formy 3ciéj, które przed ł mają jaką spółgłoskę, prócz ch i c [...]; i tu miękczy się z stosownemi odmianami [...] przed samogłoską o, stojąca spółgłoska [...]. III. Mają na ty. 1) Zakończone na nął, czynne jednozgłoskowe [...]. 2) Wyliczone w §. 140 pod liczb. 8. [...]. 3) pod liczbę 15. rzeczonego §fu należące [...]. 4) które w czasie przeszłym przed ł głoskę r mają [...]. IV. Mają ony i ty. Pochodzące od słów cofnął, dźwignął, garnął, mknął [...].
W pewnych okolicznościach nawet cały tryb bezokoliczny używa się często za tryb rozkazujący, np. natychmiast pisać! zaraz iść! i t. d. [...] Rzeczony sposób mówienia nazywam czasem przeszłym nieosobistym: bo najprzód okazuje on sąd czyli zdanie upłynione, np. nie grać było, tobyś był nie przegrał i t. d., po wtóre, nie ma on właściwych i osobnych zakończeń potrzebnych na każdą osobę, ale jego jedno zakończenie służy wszystkim osobom, liczbom i rodzajom [...], po trzecie: rządzi on przypadkiem III, tak właśnie, jak wszystkie słowa nieosobiste, lub nieosobiście wzięte.
Dwa czasy przeszłe nieosobowe, t. j. niedokonany i dokonany; np. dobywano, kupowano, mijano, bito, spano, płyniono; — zdobyto, kupiono, miniono, zbito, wyspano się, upłyniono.
Są to właściwie imiesłowy bierne, wyżéj co tylko wspomniane, użyte w rodzaju nijakim, z domyślném słowem posiłkowém jest, (które dawniéj nawet zwykle dodawano).
Czasów podrzędnych jest dwa: [...] 2. Przeszły nieosobisty wyrażający czynność już minioną, ale nie oznaczający żadnéj osoby ani liczby, np. grano cały wieczór, mówiono mi na mieście.