terminów gramatycznych online
jer słaby
Język: polski
Jer w gramatyce historycznej polskiej i porównawczej słowiańskiej to nazwa służąca do określenia jednej z dwóch samogłosek zredukowanych, oznaczanych w piśmie znakami ь i ъ, a wywodzących się z wcześniejszych samogłosek krótkich ĭ ŭ [...]. Uwaga: znaki ь˳ъ˳ oznaczają j. mocne (miękki lub twardy), a ь ̯ ъ ̯ — j. słabe.
Cytaty
Półsamogłoski. W języku prasłowiańskim istniały tak zwane jery ь i ъ mocne i słabe. Mocne w środku wyrazów np. mъchъ, dьnь przeszły w naszym języku w e, słabe zaś te, które zamykały wyrazy, zamilkły zupełnie.
Druga, kategorja zaczęła się rozwijać w epoce przedpolskiej, bo rozszczepienie jerów na [jery] silne (zgłoskotwórcze) i słabe (niezgłoskotwórcze) jest zjawiskiem prasłowiańskiem, a przynajmniej ogólniesłowiańskiem. Ale ostateczny rozwój tych długich ustalił się dopiero na gruncie lechickim lub prapolskim.
§ 13. Co się tyczy pochodzenia (genezy), to wedle powszechnego pojmowania, a zarazem z punktu widzenia wyłącznie polskiego, są trzy kategorje długich wzgl. pochylonych w języku polskim:
a) powstałe ze ściągnięcia [...];
b) powstałe przez wzdłużenie po zaniku słabych jerów w zgłosce następującej [...].
Język polski odziedziczył z epok dawniejszych wśród pełnogłosek t. z. jery, różniące się od wszystkich innych silną redukcją swej indywidualności. Już w epoce prasłowiańskiej występowały one w dwojakiej postaci, jako oboczność t. z. mocnych i słabych jerów czyli zdecydowanie zgłoskotwórczych (ъ˳ ь˳) i nie (ь̯ ъ̯). [...] Określmy najpierw, kiedy jery były silnemi, a kiedy słabemi. Otóż ta dwojaka rola tych głosek pod koniec epoki prasłowiańskiej zależała wyłącznie od tego, czy w zgłosce sąsiedniej, poprzedzającej lub następującej, była normalna pełnogłoska, czy nie. W pierwszym wypadku były słabemi.
Słabe jery były w kumetis siduko tuckoris medinice.
Wszystkie jednak różnią się wyraźnie od reszty: slidenikis karczemo z e odpowiadającem pierwotnemu słabemu ь, komaters z e = drugorzędnemu jerowi; kexti, jeżeli pochodzi z pol., z e = słabemu ъ, wreszcie sabatico z i na miejscu ъ.
Wszystkie jednak różnią się wyraźnie od reszty: slidenikis karczemo z e odpowiadającem pierwotnemu słabemu ь, komaters z e = drugorzędnemu jerowi; kexti, jeżeli pochodzi z pol., z e = słabemu ъ, wreszcie sabatico z i na miejscu ъ.
Przyimki tworząc całość ze swym przypadkiem podlegają tym samym normom i w dawniejszym języku, podobnie jak w starej czeszczyźnie, mają»ruchome«e, gdy w zgłosce rdzennej imienia było słabe jer, i na odwrót, nie mają samogłoski, jeżeli zgłoska rdzenna imienia ma pełną samogłoskę.