terminów gramatycznych online
jer półsamogłoska
Język: polski
Geneza: od scs. jerъ, jerь 'nazwy liter ъ i ь w cyrylicy'
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Głosownia: Mał/1879, Król/1922
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1879
- Słowniczek: Gaert/1927
Jer w gramatyce historycznej polskiej i porównawczej słowiańskiej to nazwa służąca do określenia jednej z dwóch samogłosek zredukowanych, oznaczanych w piśmie znakami ь i ъ, a wywodzących się z wcześniejszych samogłosek krótkich ĭ ŭ.
Cytaty
Samogłoski ъ i ь miały brzmienie że tak powiem niedomówione, t. j. nader krótkie i półtonowe: ъ znaczyło coś między e a y, ь stanowiło takiż środek między e a i; zupełnie pewném to jednak nie jest [...] Przekazane w alfabecie starosł. nazwy tych głosek jerъ i jerь zdaniem mojém naśladowały ich brzmienie właśnie tą ostatnią swoją syllabą, a raczej syllaby téj krawędzią, a zgłoska je dodana tylko była dla podtrzymania tej nie dość pełno wymówionej syllaby.
W ogóle mylne jest twierdzenie niektórych, jakoby t. zw. starosłow. jery były tylko "znakami miękczenia", a nie brzmieniami rzeczywiście wymawianymi. Musiały one niezawodnie dawniej być wymawiane, skoro duch języka czuje tu onych ubytek i wynagradza go pochyleniem (przedłużeniem) samogłoski w najbliższej syllabie.
Półsamogłoski. W języku prasłowiańskim istniały tak zwane jery ь i ъ mocne i słabe. Mocne w środku wyrazów np. mъchъ, dьnь przeszły w naszym języku w e, słabe zaś te, które zamykały wyrazy, zamilkły zupełnie.
Samogłoskę tę należy odróżnić od e w końcówkach takich wyrazów, jak trafunek, zwierciadełko itp. gdzie jeru nie było. Jest to e wstawione dowolnie na podstawie analogiji: kotek, chłopiec itp.
W żadnym z czysto polskich dialektów nie spotyka się rozwoju jerów w prasł. trъt łrьt tlьt na samogłoski.
W tem drugiem wydaniu bardzo znacznej przeróbce uległy §§ 12—26 o iloczasie, dalej §§ 30—32, 36, 39 o jerach; całość została dokładnie przejrzana, w wielu miejscach zmieniona i uzupełniona z uwzględnieniem prac, które przybyły od 1. wydania.
Język polski odziedziczył z epok dawniejszych wśród pełnogłosek t. z. jery, różniące się od wszystkich innych silną redukcją swej indywidualności. Już w epoce prasłowiańskiej występowały one w dwojakiej postaci, jako oboczność t. z. mocnych i słabych jerów czyli zdecydowanie zgłoskotwórczych (ъ˳ ь˳) i nie (ь̯ ъ̯).
Te stosunki może ilustrować ten sam wyraz deska: dъska pochodzi z germ. disk (<=łac. discus), którego krótkie i, jeżeli czemu ze wszystkich słowiańskich samogłosek, toć właśnie ь-owi było najbliższe; a tymczasem mamy ъ.
Jer, p. półsamogłoski.
Półsamogłoski, (półgłoski, jery): a) ъ twarde (jor), b) ь miękkie (jer); ъ̥ , ь̥ , półgłoski mocne (zgłoskotwórcze), ь̯ , ъ̯ słabe (niezgłoskotwórcze).
Półsamogłoski, (półgłoski, jery): a) ъ twarde (jor), b) ь miękkie (jer); ъ̥ , ь̥ , półgłoski mocne (zgłoskotwórcze), ь̯ , ъ̯ słabe (niezgłoskotwórcze).
Powiązane terminy
- element wokaliczny jerowy
- głoska jerowa
- pełnogłoska
- półgłoska
- półsamogłoska
- samogłoska głucha
- samogłoska zredukowana