of grammatical terms online
narzędzie mowne
Quotations
[…] Mowa jest wyjawianie myśli za pomocą rozmaitych głosów, niby kolorów, dobieranych na malowanie wszelkich działań umysłu naszego. Zowiemy ją téż językiem, od jednego z narzędzi mownych, mocą których głosy różne urabiać jesteśmy zdolni. Narzędzia te są: usta, język, zęby, podniebienie, gardło i dech jako równo i bezpośrednio jak usta działający.
Naturalnym skutkiem mechanizmu narzędzi mownych, musimy w tenczas albo spółgłoskę wymówić miękko, albo jeżeli ją twardo wymówić chcemy, natychmiast samogłoska i przybiera ton nieco grubszy, np. miłość, myśl; widmo, wyraz; sito, sytość i t. p.
Głoska jest każde brzmienie, w naczyniach mownych za pomocą narzędzi mownych wydane.
Narzędzia mowne są dwa ruchome: język i wargi, a dwa nieruchome: gardło i podniebienie.
[...] Każdá zaś spółgłoska jest brzmieniem towarzyszącym głosowi samogłoski, powstającym na początku lub na końcu głosu samogłoski przez uderzenie lub ciśnienie na siebie nárzędzi mównych, np. b, m. Nárzędziá mówne są dwojakie: jedne ruchome, jako to: język i wargi, drugie nieruchome, jakiemi są zęby, podniebienie i gardło.
Samogłoska jest to litera, która się wymawia samym tylko głosem, więc wydaje brzmienie pojedyncze. [...] Spółgłoska jest to litera, do wymówienia któréj potrzeba użyć nie tylko głosu, ale jeszcze i narzędzi mownych, jakiemi są: wargi, podniebienie, język, gardło, i dlatego wydają one brzmienie złożone.
Weźmy wyrazy: chłop, świat, kloc […]. We wszystkich tych wyrazach głoski p, t, c czy to na końcu wyrazów, czy przed innemi spółgłoskami, czy przed samogłoskami, wymawiają się jednostajnie, czyli nie zmieniają swego brzmienia; przy urabieniu tych brzmień narzędzia mowne działają na siebie mocno, i dla tego te spółgłoski zowią się mocnemi [...].
[...] tam rosprawiano na wszystkich narzędziach mownych; czyj głos i organ był mocniejszym ten lepiej mógł popisywać się z dźwięczną swą wymową.
Organa mowy dzielą się na:
1-sze organa głosu: płuca i drogi oddechowe, do których należą: oskrzela, tchawica i krtań ze strunami głosowemi,
2-ie organa artykulacyi, nazywane w gramatykach narzędziami mownemi i służące do urabiania głosu: gardziel, jama ustna i jama nosowa; jamę ustną stanowią: podniebienie, mięśnie policzkowe, język, zęby, wargi.
Samogłoski są to takie głoski, do których wymówienia wystarcza samo wydobycie głosu z piersi i większe lub mniejsze otworzenie ust. Do wymówienia ich nie potrzeba znaczniejszej pomocy żadnego narzędzia mownego: ani pomocy języka, ani warg, ani zębów.