spółgłoska końcowa

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mroz/1822
• Sier/1838
• Kurh/1852
• Oż/1883
• Jes/1886
• Kr/1897
• Król/1907
• BdC/1915
• Król/1922
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Łoś II/1925
• Łoś III/1927

W tych tu przykładach widzimy, że wyjąwszy głoskę r, wszystkie końcowe spółgloski zastąpione zostały przez odpowiadające sobie spółgłoski miękkie.

Dobierając zakończenie 7^go przypadku do tych dwóch wyrazów, mieliśmy wzgląd na spółgłoski końcowe.

Nie trzeba zaniedbywać znamienia miękczącego nad końcowemi spółgłoskami wyrazów: drób', gołąb', drop', karp', paw', Radom', bo też same spółgłoski miękkie w odmianie grammatycznéj przywiedzionych wyrazów stale się utrzymują np. drobiu, gołębia, dropia, pawia, Radomia, a nie można mówić dropa, pawa.

W obu tych razach po odłączeniu spółgłosek wpływających na kréskowanie, ó zmienia się na o, np. lód, lo-du, ból, bo-lu, swój, swo-ja; mógł, mo-gła i t p. wyjąwszy Jakób, Król, stróż, tchórz, ogół, szczegół, podróż, tudzież wójt, żółw, żółć, w których i po oddzieleniu końcowéj spółgłoski, ó nie zmienia się, np. stróż, stró-ża; podróż, podró-ży.

Hattala Martinus Czech. Podzielił narody sławiańskie, co do spółgłosek końcowych we wyrażali na dwie klasy: powiada „quarum una serbicam, croaticam, et slovenicam vel slovacicam, altera autem russicam, ruthenicam, polonicam et sorbicam complectitur. [...] Poloni vocalium varietate in cadem causa etiam Ruthenis praestant, cum non solum syllabis eł, łe, er, re, oł, ło, or, il et ły sed etiam ła, łu, ar et ur utantur.

We wzorcu 3-im kończył się Mianownik pierwotnie na -i, które też jest przyczyną zmiękczania w tym przypadku końcowej spółgłoski.

Rozróżniamy w rzeczownikach tej deklinacji dwie gromady, których przedstawicielami są wzory następujące. Wzór 1-szy: rzeczowniki rodzaju męskiego z końcową spółgłoską twardą w mianowniku.

Przed zakończeniem na ista, ysta, isko, ysko, in(yn), enie i ec u rzeczowników z końcową spółgłoską osnowną „r” np. chórzysta, igrzysko [...] itp.

(króciej) ...,, według typowego stosunku elementów fonetycznych namorfologizowanych w spółgłosce końcowej pnia (tematu) komparatywu (»stopnia wyższego») do elementów fonetycznych namorfologizowanych w spółgłosce końcowej odpowiedniego pnia pozytywu (»stopnia równego»).

Na zmiękczenie końcowego ć w bezokoliczniku wpłynęła samogł. i: pisa-ć = pisaci. Tak samo na zmiękczenie końcowej spółgłoski w rozkaźniku i: bierz (— beri), siedź (—sedi).

Jeżeli końcowa spółgłoska tematu jest bezwdźwięczna, to w bezkońcówkowym gen. pl. samogłoska się nie zwęża [...].

§ 54. Niegdyś istniały prasł. przyimki vъn i sъn; kojarząc się z przypadkami zależnemi zaimka jen zmiękczały końcową spółgłoskę vъń jemь, sъń jimь; ponieważ w innych połączeniach używano form vъ, sъ przeto ń poczuwano z czasem jako dźwięk składowy zaimka: vъ ńjemь, sъ ńjimь i formy z ń rozciągnięto na wszystkie połączenia syntaktyczne z różnemi przyimkami: ot ńjego, kъ ńjemu, za ńjǫ i t. d.

Tworzą się one od rzeczowników i datują się z okresu prasłowiańskiego; wskutek zniknięcia ь między końcową spółgłoską pnia a spółgłoskami sufiksu zachodzą procesy asymilacyjne np. boski < bożьsk-, lucki (pisane ludzki) < ljudьsk-, niemiecki < němьčьsk- i t. d.

§ 587. Imiesłowy z dawnym suf. -eno tworzą się także od czasowników kl. IV, mających bezokolicznik na -ić: ich tematem jest temat czasu teraźniejszego na -i, które przed samogłoską wymieniło się na -j i znikło po odpowiedniem zmiękczeniu końcowej spółgłoski czasownikowego rdzenia, lub pozostało po samogłosce rdzennej, np. uspokojony, zagojony, ukojeni, upojeni.