terminów gramatycznych online
enklityka
Język: polski
Geneza: łac. enclitica < grec. enklitikós 'nachylający się'
Enklityka. Wyraz nie mający własnego akcentu, lecz tworzący całość akcentową (tzw. zestrój akcentowy) z wyrazem poprzedzającym.
Cytaty
§. 807. Z pomiędzy wszystkich części mowy, tylko negacya nie, przyimki, spójniki, i nieakcentowane formy zaimków (enklityki), jak np. się, ci, cię, mi, mię, go, mu, je, itp. przywiązane są do pewnych miejsc w zdaniu, w takim sensie, że stawione na inném miejscu, nadają całemu tokowi brzęk przeciwny uchu polskiemu.
Przejdźmy teraz do pytania, czém się od siebie zewnętrznie różniły owe dwa zarodowe skłonniki?
Różniły się partykułami, które się jako t. zw. enklityki do tematu danego imienia doczepiały z końca tegoż tematu i z nim razem wytwarzały takie wyrażenia, jak dzisiejsze niemieckie dabei, darum, deinerseits, desshalb.
Enklityka bhi, a jako samoistny przyimek abhi, pierwotnie znaczyć musiała około, i nią to się we wszystkich trzech gramatycznych liczbach posługiwał spoczynkowy ów skłonnik.
Do wyrazów swojskich z akcentem na trzeciej zgłosce od końca należą złożone z dwóch wyrazów, z których drugi, końcowy jest cząstką jednozgłoskową, bez samodzielnego znaczenia i akcentu, czyli enklityką; cząstka ta, nie wnosząc do danego wyrazu pojęcia odrębnego, nie wpływa też na zmianę akcentu wyrazu głównego.
Wyrazy, nieposiadające samodzielnego przycisku, nazywają się enklitykami lub proklitykami, zależnie od tego, czy łączą się 'z wyrazami, poprzedzającemu je, czy też z następującemi po nich.
Jako szczególny wypadek tych samych objawów przedstawia się metatonja (i przesunięcie przycisku) w złożonej odmianie przymiotników, gdzie formy zaimka jь ja je, stając się enklitykami, wywoływały swoiste zmiany w tym kierunku, a dalej metatonja (i przesunięcie przycisku) w odmianie czasu teraźniejszego i w niektórych innych formach odmiany por. §§ 18 i 22.
Jestem st. jeśm jeleń jodła jeszcze język.... obok enklityki st. (dial.) eż(e).
Enklityka, wyraz bezprzyciskowy, następujący po przyciskowym, np. umył się.
Nie akcentowany wyraz, który łączy się w całość akcentową z wyrazem poprzedzającym, nazywa się enklityką.