terminów gramatycznych online
rozkaźnik
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Projekt terminologii: KarłT/1885
- Słowniczek: Gaert/1927
Zob. tryb rozkazujący
Cytaty
Imperativ Rozkaźnik, Rozkazujący, Tryb rozkazujący. [Rzk.]
Rozkazujący, Rozkaźnik, Tryb Rozkazujący. [Rzk.]
§ 261. Rozkaźnik czyli tryb rozkazujący. Formy rozkaźnika w językach słowiańskich, a więc i w polszczyźnie są właściwie z pochodzenia swego szczątkami trybu życzącego (optativus), który zachował się w innych językach indoeuropejskich.
Słowa brać i prać mają osnowę czasu teraźniejszego bierze-, pierze-. Rozkaźnik tych słów ma formę skróconą: bierz, pierz, podczas gdy inne słowa tej grupy mają formy na -ij: rwij, śsij.
Rozkaźnik tej gromady tworzy się zupełnie według tychże zasad co rozkaźnik gromady poprzedniej: cierp, patrz, brzmij, wyjrzyj, spójrz i spojrzyj.
W dawnej polszczyźnie osoba 2-ga rozkaźnika miała zakończenie -i, miękczące spółgłoskę twardą osnowy na odpowiednią miękką: nieś-i, wieź-i, kładź-i, kup'-i... Z czasem końcówka -i przestała się wymawiać (od w. XV-go), wskutek czego formy rozkaźnika słów o osnowie spółgłoskowej, kończą się albo na spółgłoskę osnowy zmiękczoną (nieś, wieź, kładź), albo na powstałą ze zmiękczenia (piecz, pomóż), lub też na twardą wargową: kup, postaw, łam.
[...] jednakie są np. zaimek my i rozkaźnik słowa myć [...].
★Tryb (modus) oznacza stosunek czynności do rzeczywistości i woli mówiącego: a) ★orzekający (oznajmujący, indicativus).b) ★przypuszczający (łączący, coniunctivus), c) życzący (optativus), d) ★rozkazujący (rozkaźnik, imperativus).
Rozkazujący tryb, rozkaźnik, p. czasownik II 3.
Istniejące w pewnych kategoriach nowe zamieszanie terminologiczne wywołało oczywiście chęć likwidacji istniejącego stanu rzeczy przez ustabilizowanie dla danych pojęć pewnych określeń. Ich projektu wraz z uwagami teoretycznymi dostarczył J. Karłowicz [...].
Flexio — odmiennia: modus imperativus — rozkaźnik. Copula — łącznica.