tryb rozkazujący

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Ant/1788
• Prz/1792
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Rew/1845
• Br/1848
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Gr/1861
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Grub/1891
• Kr/1897
• Król/1907
• Lor/1907
• Kr/1917
• Kon/1920
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Szob/1923
• ZwO/1924
• Gaert/1927
• Kl/1939
• Kor/1961

Trybów jest w polskim języku 4:

1wszy: Bezokoliczny (Infinitivus), [...].

3ci: [tryb] Rozkazujący (Imperativus), przedstawia on czynność w sposobie rozkazującym, np. znaj, niech zna, znajmy, znajcie, niech znają.

Słowo ma cztery tryby: oznajmujący, np. jestém; rozkazujący, np. bądź: życzący, np. obyś był; bezokoliczny, np. być.

Rozkazujący Tryb wyraża rozkaz, upomnienie, proźbę.

Tryb rozkazującym zwany, wyraża konieczność bycia czego, czyli, że być co musi lub powinno. Imie swoje bierze od jednej okoliczności rozkazywania pod ogólną musu lub konieczności zajętą, jako to, kiedy prosimy, zachęcamy kogo, i jakimkolwiek sposobem naglimy.

Tryb rozkazujący wyraża konieczność bycia czego, czyli, że coś być lub dziać się musi, powinno lub powinno było. Nazywa się tak od okoliczności rozkazywania, i ma dwa czasy teraźniejszy i przeszły. Ten tryb nie ma osoby piérwszéj w l.p. bo nikt sobie naturalnie rozkazywać nie może: ma jednak tęż osobę w l.m. ponieważ tam komu innemu czyni się rozkaz, który milszym się staje, gdy wykonanie jego wraz z drugimi wziąć na siebie obiecujemy, np. idźmy na nieprzyjaciela, brońmy własności naszéj.

295 Prawidło. Pięć jest Trybów (modus), to jest : Wskazujący (Indicativus), Przemagający (Potentialis), Rozkazujący (Imperativ:), Proszący (Precativ:). i Warunkowy (Conditionalis).

Zmiana w czasownikach twardéj spółgłoski na miękką, bez dodatkowéj oddzielnéj cechy, znamionuje tryb rozkazujący: pasł paś, gryzł gryź.

Rozważywszy jednak tworzenie się naszych czasów, okazuje się widocznie, że tryb rozkazujący w ogóle tworzy się z trzeciéj osoby liczby pojedynczéj czasu teraźniejszego słów niedokonanych, a czasu przyszłego słów dokonanych, w pierwszéj i drugiéj formie dodając głoskę j, jako to: kocha, da, otwiera, kochaj, daj, otwiéraj.

TRYB ROZKAZUJĄCY Znaczy rozkazowanie, proszenie, lub napominanie. [...] Bez nalegania. Pierwszej osoby nie ma Bądź (ty) (znany, a, e [...] Z naleganiem. [...] Bądźże znany i t. d. Niechże będzie znany.

Tryb rozkazujący,który wyraża działanie sposobem napomnienia, wzywania, rozkazu, a niekiedy prośby [...].

Tryb rozkazujący tak jest nazwany, że przezeń wyrażamy naszą wolę, czyli rozkazujemy. Call him, bind up my wounds, zawołaj go, zawiąż moje rany.

Tryb rozkazujący oznacza przymówienie, czyli zalecenie komuś wykonania lub zaniechania jakiego sądu, czyli zdania, np. pisz! nie pisz! pracujcie! nie próżnujcie! i t. d.

Tryb rozkazujący nie ma żadnej cechy głównéj, ale tylko przydatkowe dlatego, że się formuje od trybu oznajmującego z pewnym przydanym zakończeniem, np. tryb oznajmujący: gra, tryb rozkazujący: graj, grajmy, grajcie i t. d.

Tryb rozkazujący mieści w sobie czasów cztéry, razem niedokonanych i dokonanych, osobistych i nieosobistychm np. czytaj! przeczytaj! czytać było! przeczytać było!.

Tryby wyrabiają się w stanach, a są następujące: [...] 4. Tryb wykrzyknikowy, rozkazujący, w którym wyrobiony jest rozkazowiec; — ma tylko jeden zwrot z czasów teraźniejszego i przyszłego pomieszany, wszakże obecnemu najwłaściwszy; odmienia się przez iloskazy, a w nich przez trzy posługi, osobne dla sprawomianów jednorazowych, jednociągłych i powtarzanych, np.: kropniéj, krop, wykrop, wykrapiaj.

Tryb rozkazujący wyraża rozkaz.

Tryb rozkazujący (imperativus) wyraża czynność rozkazaną podmiotu, ale jeszcze nie wykonaną; np. chodź bracie! idźmy! idźcie! Tu każdy rozumie, że to pójście dopiero nastąpi, a może téż i nie nastąpi; w każdym razie ma ono obecnie miejsce tylko w rozkazie, faktem niezawodnym i dokonanym nie jest.

Mamy dwojaki sposób wyrażenia Trybu rozkazującego, dokonany i niedokonany: mijaj, kupuj, dobywaj, kładź, bierz, stygnij; — miń, kup, zdobądź, połóż, weź, ostygnij! Różnica między nimi ta sama, co w ogóle między słowem dokon. a niedokon. np. dobywaj twierdzy znaczy rozpocznij zdobywanie, bez względu na to, czy rzeczy dopniesz; a zdobądź twierdzę nakazuje dokonanie czynności.

O trybach (modi). Wyráz tryb, z niemieckiego ,,treiben,“ już od niepamiętnych czasów nabył w języku naszym práw obywatelstwa. Znaczenie jego opisuje Słownik Wileński Orgelbranda z r. 1857 za Lindem, jak następuje na str. 1723 łám 2gi. [...] 2. W gramatyce znaczy sposób, odcień sądu, wyrażany końcowemi odmianami słów, lub dodanemi do nich wyrazami: tryb oznajmujący, gdy mówiemy tylko, że coś było, jest lub będzie [...]. Tryb rozkazujący, gdy wymágámy po kim, aby co uczynił, po czym, aby się stało wedle naszéj chęci np. [...]. Tryb bezokoliczny, gdy oznaczámy bytność, czynność sposobem oderwanym bez względu na żádne okoliczności [...]. Tryb życzący, warunkowy, łączący w języku naszym nie mają włásnych ksztáłtów w zakończeniu słów, lecz urábiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie [...].

Tryb rozkazujący wyraża czynność, którą nakazujemy jakiejś osobie, ale która jeszcze wykonaną nie jest.

Tryb rozkazujący oznacza rozkaz, prośbę, błaganie, aby podmiot coś uczynił.

Tryb rozkazujący wyraża czynność podmiotowi do wykonania nakazaną lub zakazaną, np. pisz! Uważaj! Nie rozmawiaj! Ucz się! Słuchajcie! Nie baw się! Czytaj!

TRYB ROZKAZUJĄCY (imperativus) wyraża czynność rozkazaną podmiotowi, ale jeszcze nie wykonaną; np. chódź bracie! idźmy! idźcie! Tu każdy rozumie, że to pójście dopiero nastąpi, a może téż i nie nastąpi; w każdym razie zawiera się ono obecnie tylko w rozkazie, faktem dokonanym nie jest.

§. 735. Mamy w języku naszym wiadome nam już trzy tryby: oznajmujący, rozkazujący i warunkowy. Każdy z tych trybów wyraża pewien odrębny stósunek, zachodzący między podmiotem a przypisaną mu czynnością czyli orzeczeniem.

Trybem Oznajmującym wypowiadamy czynności, w stósunku do odnośnego podmiotu rzeczywiste (§.225); Rozkazującym, rozkazane albo zakazane (§. 226); Warunkowym, czynności tylko możliwe, przypuszczone, życzone, zamierzone itp.

Taki tryb czyli sposób mówienia, w którym się przebija wołanie, prośba lub rozkaz, nazywamy ogólnie trybem rozkazującym .

Tryb rozkazujący, zapomocą którego ujawniamy naszą wolę; np. pracuj, uczmy się, piszcie.

§ 261. Rozkaźnik czyli tryb rozkazujący. Formy rozkaźnika w językach słowiańskich, a więc i w polszczyźnie są właściwie z pochodzenia swego szczątkami trybu życzącego (optativus), który zachował się w innych językach indoeuropejskich.

„Pisz, piszcie!" jest tryb rozkazujący (modo imperativo), bo wyraża rozkaz, prośbę lub upomnienie.

Tryb rozkazujący, za pomocą którego wyrażamy naszą wolę, rozkaz, lub prośbę, np. pracuj, uczmy się, napiszcie.

§ 101. Tryby. [...]

II) Stanisławie! weź książkę do ręki i ucz się zadanej lekcji. [...]

II) Powiadamy, że coś dziać się ma na nasz rozkaz, prośbę lub upomnienie ― tryb rozkazujący.

Tryb rozkazujący wskazuje na czynność, której wykonania osoba mówiąca żąda i rozkazuje, naprz. Pamiętaj o mnie!.

Tryb rozkazujący ma dwa rodzaje form: 1) właściwe formy rozkaźnika i 2) formy opisowe.

W każdej odmianie mamy pięć trybów— modos:

Indicativo — oznajmiający, który wyraża czynność pewną, rzeczywistą: estudo (uczę się). [...].

Imperativo — [tryb] rozkazujący, którym się wyraża rozkaz, radę, prośbę upomnienie: estuda (ucz się)!

Trybu rozkazującego używamy domagając się, żeby ktoś pewną czynność wykonał lub w pewnym stanie się znalazł, np. Pisz! Niech rozmawia! Biegnijmy! Leżcie! Niech idą!.

Jest pięć form trybu rozkazującego; forma bowiem 1. osoby l. poj. trafia się, ale bardzo rzadko, np. Niech zginę, jeśli to kłamstwo! [...]. Spośród tych form dwie (wzgl. trzy) w 3 os. l.poj. i l. mn. (1 os. l. p.) są dwuwyrazowe, złozone z partykuły niech lub niechaj i z formy 3 os. l. poj. lub l. mn. czasu teraźniejszego. Pozostałe trzy formy opierają się na temacie czasu teraźniejszego, a przybierają końcówki: -o, -my, -cie; -ij, -ijmy, -ijcie; -yj, -yjmy, -yjcie.

Formy trybu rozkazującego wyrażają najspospoliciej rozkaz osoby mówiącej, i stąd właśnie ich nazwa [...]. Rozkaz może przybrać łagodniejszy odcień życzenia [...]. Sens zdania, okoliczności towarzyszące wypowiedzi, zwłaszcza zaś przyśpiew pozwalają odróżnić te subtelne nieraz odcienie woli mówiącego, zawarte w formie trybu rozkazującego; tak np. w zależności od przyśpiewu zdanie Przyjdź tu! - może być szorstkim rozkazem lub nieśmiałą prośbą.