terminów gramatycznych online
temat spółgłoskowy
Język: polski
Cytaty
[…] Słowa o temácie spółgłoskowym, spájające się ze spójką o, je spájają, zakończenie ny za pośrednictwem spójki je, której j miękczy poprzedzającą spółgłoskę twardą, a samogłoska e przed zębowym n według prawa głosowego przemienić się musi w o […].
A zatém rozpadają wszystkie imiona wedle końcówki swojej na 4 tematy: zakończone na a razem stanowią A-temat, zakończone na u U-temat, zakończone na i I-temat, zakończone na odsłonioną spółgłoskę stanowią Spółgłoskowy temat. Dla skrócenia stylizacyi będę odtąd ten wyraz „temat" zastępował tu takim znakiem ◻. Więc A◻ znaczy A-temat t. j. wyrazy A-tematowego kroju; Sp.◻ znaczy Spółgłoskowy temat i doń przynależne imiona, itd.
W memoryale p. Kryńskiego czytamy: [...] "Czysty temat spółgłoskowy przez dołączenie odpowiedniego przyrostka szy, daje jedynie właściwą formę tego imiesłowu, t. j. upad-szy, spad-szy, wniós-szy, ugryz-szy, rozdar-szy i t . p.".
Tematy czasu przeszłego rozpadają się na dwie wielkie klasy: 1) tematy, kończące się na samogłoskę, czyli tematy samogłoskowe, 2) tematy, kończące się na spółgłoskę, czyli tematy spółgłoskowe.
§ 2. Między tematami odróżniamy: samogłoskowe i [tematy] spółgłoskowe t. j. takie, których końcowym dźwiękiem jest samogłoska lub spółgłoska. Pierwotne, praindoeuropejskie tematy samogłoskowe były z końcową samogłoską: -o-, -u-, -i-, -a przyczem końcowe -o- lub -a- mogło następować po -i-. Odpowiednio do formy tematu dołączano do niego w jednym i tymże przypadku taką końcówkę lub inną, czyli z pewnemi tematami kojarzyły się pewne końcówki. Stąd powstał podział na deklinacje i konjugacje, usystematyzowany oczywiście przez teoretycznych gramatyków.
§ 24. W dekl. IV dawne tematy spółgłoskowe przez czas długi mają końcówkę -e [...].
§ 87. Przymiotniki na -in różnią się tem od innych, że w N. sg. dotychczas zachowują wyłącznie formę niezłożoną; tworzą się od rzeczowników na -a, dawniej tworzono je też od tematów na -i oraz spółgłoskowych, z czego powstało p. macierzyn Fl. (dziś już macierzyński) [...].
Trudnem się wydaje do wytłumaczenia, dlaczego rzeczowniki na -arь miały odmianę w niektórych przypadkach według deklinacji dawnych tematów spółgłoskowych; nie było do tego koniecznej przyczyny ani na gruncie rodzimym, ani też w pierwowzorach łacińskich jak notarius lub gockich np. bōkareis.
N. sg.
§ 17. Na gruncie polskim końcowe półgłoski znikły (Gr. I, § 45— 49); imiona, które się dawniej kończyły w mianowniku na -ъ lub -ь, teraz w wygłosie mają tylko spółgłoskę, przez co po większej części forma mianownika przedstawia czystą formę tematu (nowego, już spółgłoskowego), [...].
Ze względu na formę pierwotnych tematów imiona te tworzą grup kilka. Do nich należą: 1) dawne tematy na -jo, np. kraj, płacz (pierwotnie *plakjь), Radom [...]; 4) dawne tematy spółgłoskowe [...].
Spółgłoskowy przym. od spółgłoska: [...]. Temat spółgłoskowy.