forma koniugacyjna

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1778
• Mał/1863
• Trz/1865
• Mał/1879
• Kras/1897
• SW/1900-1927
• ŁośFl/1923
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969

[...] á przéz te Céchowe wokálé rozéznawáć Słowá, do której Formy Koniugácyjnej naléżeć máją.

§. 336. Wszystko, co dotychczas powiedziano o budowie form konjugacyjnych, odnosi się tylko do czasów, imiesłowów, itd. niezłożonych.

Pierwszym źródłosłowem nazywa gramatyka ten, z którego się czas teraźniejszy, czas przeszły niedokonany, tryb rozkazujący i imiesłowy czasu teraźniejszego urabiają, drugim zaś ten, z którego reszta form konjugacyjnych powstaje.

Z czasu teraźniejszego wcisnęło się to znamię z podwojoném n, a więc w postaci nan=ną i w inne formy konjugacyjne, i dla tego obecnie za przyrostek czasowy słusznie uważaném być może.

§. 76. llekroć wyraz z takiém o albo a z natężonego tylko e powstałém, np. popiół - czy to w jakim innym deklinacyjnym przypadku np. popiele, czy w dalszéj jakiéj formie konjugacyjnéj np. od miał mieli, [...]: w takich razach najczęściej owo o i a zwątlają się napowrót w e. Nazwijmy to ODWĄTLENIEM (Umlaut?)

[…] O znaczeniu form koniugacyjnych w zakresie zdania pojedynczego: […] Jak deklinacja (sama lub z pomocą przyimków) umożebnia sprawowanie pewnych funkcji w zdaniu imionom, tak koniugacja służy czasownikom do wyrażenia różnych względów, jakim podlega orzeczenie zdania; zaś przysłówki formalne są pomocnikami koniugacji.

[…] Temu stosunkowi względu podlega: […] 3) Oprócz tego podlega jeszcze użycie form koniugacyjnych w zdaniu pobocznym pewnemu względowi na podmiot lub orzeczenie zdania nadrzędnego […].

Fleksja, i, lm. e gram. 1. właściwość pewnych języków odmieniani zakończeń ich wyrazów. 2. zasób form deklinacyjnych i koniugacyjnych. 3. część gramatyki o odmianach wyrazów obejmująca wykład deklinacji i koniugacji in. o d m i e n n i a. <Łć. flexio>

Niektóre formy deklinacyjne lub konjugacyjne nie mają wcale końcówki, brzmią więc tak samo, jak temat, a mimo to mają znaczenie przypadku lub osoby, gdyż brak końcówki dostatecznie wyraźnie odróżnia je od innych przypadków lub osób np. płot, zięć, pań i t. d.

§ 4. Zasób form deklinacyjnych i konjugacyjnych zmniejszył się w czasach historycznych, gdyż liczba podwójna wyszła z użycia na gruncie języka literackiego.

Koniugacyjny przym. od koniugacja (w przykładach w zn. 2): Zespół omówionych form strony, osoby, czasu, rodzaju, trybu i liczby składa się na całość form koniugacyjnych. DOR. Gram. I, 241. Ten sam czasownik może mieć w swym systemie koniugacyjnym formy rdzenne i formy rozwinięte. Polonist. 5, 1946, s. 44. // SW.