forma postać wyrazu

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kn/1621
• Prz/1816
• Mroz/1822
• Rozp/1830
• Sier/1838
• Gr/1861
• SWil/1861
• Trz/1865
• Malin/1869
• Czep/1871–1872
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Kras/1897
• SW/1900-1927
• Lor/1907
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Kon/1920
• Benni/1923
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Szob/1923
• Łoś II/1925

Formá, vide Kształt. [...]

Formá zapisów, pozwow, zdánia, etc.

Łacinnicy [...] opisali taką mianowkę w przypadku prostym Phoebus, i w ukośnych nakłaniali ją po swojemu. Polacy, wziąwszy to imię od Łacinnikow, i, odjąwszy mu zakończkę na us, drugie zakończki w ukośnych przypadkach, do Form mowy Łacińskiej stosowane, przypadkują według Formy swej mowy Ojczystej, i zdobią niem swoj Język, tak, jak tysiącami innych Imion samowłasnych Osob i miejsc, ktore w każdym Języku są cudnemi dla Nauk zdobyczami, a nigdy między makaruny zaliczonemi bydź nie mogą.

Za pierwotna formę w czasowaniu Słowa Polskiego można wziąść Tryb bezokoliczny, robić, czytać, pisać.

Wtenczas uważają się wyrazy co do formy, gdy mamy wzgląd na ich skład powierzchowny i brzmienie, to jest: jak się piszą i wymawiają np. chléb, sól. Oba te wyrazy uważane pod względem formy są jednozgłoskowe.

Jeżeli między dwoma lub więcéj wyrazami zachodzi wyraźne podobieństwo, nie tylko co do formy, ale i co do znaczenia; tedy niewątpliwą jest rzeczą, iż jeden z tych wyrazów jest pierwotny, a inne pochodne.

Nauczyciele obcych języków [...] zniewoleni są, aby [...] niemal całą, swą, energią, skierować na obeznanie uczniów z formami, regułami i szczegółowemi właściwościami, wyjątkami obcego języka.

[Zygmunt Sawczyński] O tem, że spójnik nasz dzisiejszy chociaż, skrócony choć, jest właściwie imiesłowem czasu teraźniejszego wziętym z języka małoruskiego w formie chotia i chotiaj, tylko ze zmianą stósowną do głosowni polskiéj t na c, nauczyć może porównanie z rzeczonym językiem.

Forma ta znajduje się samoistnie tylko w męskich rzeczownikach, w żeńskich i nijakich tylko w połączeniu z innymi przyrostkami: dwor-a-k źródł. dwór-, ryb-ak źródł. ryba-.

Po zlaniu się tych form z zaimkiem wskazującym i, ja, je, powstały formy określone: mal-i, male-je; króc-y, króce-je; gorz-y, gorze-je; dłuż-y, dłużeje i t. d.

Formy dobrze (melius) , gorze (pejus), które w psałterzu Małgorzaty i gdzieindziéj znajdujemy, są stopniem wyższym rodzaju nijakiego z funkcyją przysłówkową, podobnie jak piérwotny rodzaj nijaki stopnia równego: łatwo, trudno i t. p.

Przykłady na zesuwkę (Aphaeresis). 1. Zesuwá się samogłoska o w radło, ratáj, […] które to formy językowe powstały s form pełnych: oradło, oratáj […].

Deklinacyją czyli spadkowaniem istotników nazywamy jednostajność odmiany w wielkiéj ich liczbie. W języku polskim, ze względu na trzy rodzaje istotników trzy są formy (skłonienia): piérwsza dla istotników rodzaju męzkiego, druga dla żeńskiego, a trzecia dla nijakiego.

Początkowo rzeczywiście dawni Polacy tak pisali, jak się wymawia, ale późniejsi pisarze, czy to przez pośpiech w pisaniu sprowadzili do formy a zamiast on om, to jest ǫ pierwotnej.

Wojciechowski Tad. Pr. powiada. („Chrobacja" Tom I str. 232) w te słowa: "zaś o szlachcicu, nikt już dzisiaj nie wątpi że wyraz ten jest najprawdopodobniej odmienną formą, a raczej patronimiczną flexyą wyrazu „lech“ który sięga prastarych czasów w zachodniej Słowiańszczyźnie; bo zachował się w jednakiem znaczeniu u wszystkich narodów zachodnio-sławiańskich; co świadczy niewątpliwie, że tak wyraz jak i znaczenie jego są dawniejsze niż rozdział tych „narodów".

Form Forma, lepiéj Postać.

Postać, albo Forma Form.

Zestawiwszy dwa wyrazy: kupiłem i kupiłbym, widzimy dwie formy jednego słowa, dwa sposoby wyrażenia, dwa tryby.

Możemy też użyć takiéj formy słowa, która nie wyraża osoby.

Tak np. pytanie, czy należy używać w IV p. l. p. formy moję lub moją, Francyę lub Francyą i t . p., nie należy zgoła do pisowni; toż samo usunąć należało z kwestyi ortograficznych pytania: nawiedzić czy nawidzić, śpiewać czy spiewać, skarżyć czy skarzyć, i t. p., chodzi tu bowiem o samo brzmienie wyrazów, nie zaś o sposób pisania.

Projekt Rady Szkolnej zmierzał do radykalnej reformy w sprawie pisowni imion własnych ze świata starożytnego. Stawiając ogólną zasadę: "zatrzymać pisownię oryginału, chyba wyraz zupełnie spolszczony, jak n.p. Cezar, Ateny", kazał "nazwiska greckie pisać we formie łacińskiej (Pisistrates, Alcibiades)", łacińskie zaś "we formie łacińskiej, o ile nie zostały spolszczone (Vergilius ale Wergiliusz), zostawić q i x (Quintilian, Xenofon) a s nietylko po spółgłosce (Persefona), lecz także między samogłoskami (Pausanias)".

Nie rozstrzygamy pomiędzy formami „generał" i „jenerał", „regestr" i „rejestr," to nie należy bowiem do pisowni, lecz do słownika.

Różnica formy jest różnicą w znaczeniu: akty (actus) wiary, tragedyi, akta (actum, papiery urzędowe; w 2. p. aktów (nie akt) bez różnicy znaczenia; organy (na chórze), organa n. p. wzroku, słuchu.

Wyłożone tu przyczyny pojawienia się form zaimka ji, ja, je z początkowym ń, t. j. nim, nią, nim, niego... stosują się zarówno i do innych języków słowiańskich, i po raz pierwszy wyjaśnione były przez prof. Baudouina de Courtenay w r. 1877.

Formalny [...] 5. dotyczący formy albo postaci wyrazu: Końcówki albo zakończenia wyrazów, które pierwotnie były wyrazami o samodzielnym znaczeniu, zmieniły ś. na cząstki formalne.

Przymiotniki zakończone na e , l, r, s, y, ista mają jedną formę dla obu rodzajów; na prz.: doco słodki i słodka, pobre biedny–a, humilde pokorny–a, [...].

W takich zaś formach, jak: dróg, podłóg, nóg, nagród, mórz, wód, mów, zbóż, pól, rów, stół, wieczór, samogłoska o w zgłosce zamkniętej spółgłoską, pierwotnie dźwięczną, została zastąpiona ó pochylonym, które dziś ma brzmienie u i które w piśmie wyrażamy przez ó ze względu na pochodzenie jej z dawnego o.

W ten sam sposób odmieniamy włoskie imiona na -o [...] Gaboriau jest raczej imieniem nieodmiennem i rzadko słyszymy formy: Gaboria, o Gaboriu.

Przy rzeczownikach męskich, w liczbie mnogiej położonych, ma przydawka formę osobową lub rzeczową, stosownie do tego, jaką ma formę rzeczownik, na co bardzo uważać należy.

Z tych sześciu obserwowanych form druga jest zwykłą formą mowy codziennej, jakkolwiek może wydawać się to nieprawdopodobnem, ostatnia zdarza się nietylko w gwarze ludowej, lecz jest zwykłą przy pospiesznem liczeniu np. od 20 do 30.

Gdy zachodni jego pas ma jeszcze ogólnie mazowiecką wymowę śfat, śfėzy, a także formę v'ołna, czasem dva krovy, to na wschodzie są jeszcze wyraźniejsze cechy ruskie.

[...] za grupami si zi z * ši * ži idą zwykle * sy * sy, tak że powstają formy sin, sipać, kozi; znacznie rzadziej pd.-polskie y, chylące się ku e, przechodzi w e: pse.

Ta forma, lub dalsze jej częste przeobrażenie fto, panuje właściwie w całej Polsce .

W zakresie deklinacyj ustaliła się w każdym języku pewna liczba przypadków, różniących się poczęści formą (głównie końcówkami), poczęści zaś nie formą, ale tylko znaczeniem. Mamy to i w dzisiejszym języku polskim np. forma pani jest wspólna kilku przypadkom, różniącym się tylko funkcją czyli znaczeniem: dopiero ze zdania możemy wywnioskować, czy pani jest mianownikiem, czy też innym przypadkiem (np. dopełniaczem lub celownikiem).

§ 13. W deklinacji I znikła końcowa półgłoska, przez co forma mianownika stała się podobną do formy tematu z tą różnicą, że wskutek procesów fonetycznych nastąpiło wzdłużenie a potem pochylenie samogłoski w ostatniej zgłosce przed spółgłoską dźwięczną [...].

§ 29. W dekl. V najdawniejsze są formy na -i [...].

§ 34. W dzisiejszym języku literackim mamy mieszaninę form: właściwego mianownika a także biernika różnych tematów pierwotnych, przyczem formy te są w pewnym stopniu związane ze znaczeniem danego wyrazu [...].

Forma 2 os. ty niezmienna przez wszystkie wieki.

Forma 2 os. ty niezmienna przez wszystkie wieki.

§ 56. W rodz. ż. B. l. p. ją różnił się iloczasem a potem też i brzmieniem samogłoski nosowej od takiejże formy związanej z przyimkiem [...].

W konj. V czasowniki: wiem, jem, dam miały 1. i 2 os. l. p. na spółgłoskę rdzenną zmiękczoną przez -j- nich utrzymały się tylko: wiedz, jedz zam. oczekiwanego dadz mamy nową formę daj, dawniejszą daji, analogiczną do znaji i innych tym podobnych, które należały niegdyś do konj. III.

§ 73. Forma os. 3 (wszystkich liczb) niegdyś identyczna z formą osoby 2, dochowała się w przeżytkach językowych do dnia dzisiejszego, mianowicie w tekście Ojczenasza: święć się imię twoje, bądź, wola twoja. Wcześnie tę formę zaczęto zastępować formą opisową złożoną z niechaj, niecha, niechać+3 os. czasu teraźniejszego.

Te formy znajdujemy jeszcze w w. XVI [...].

Zaznaczam wyraźnie, że wszystkie przytoczone w tej pracy bez gwiazdki wyrazy i formy są autentyczne i mogą być poparte cytatami.

W zgłoskach przyciskowych [...] to znaczy w praktyce przede wszystkiem w całej masie form i tworów sufiksalnych, mających w porównaniu z formą zasadniczą plus dwu lub więcej [...].

W iteratywach oboczność zabiérać || zabierać nie stoi właściwie na równi z innemi podobnemi, dlatego że tu zdawna były formy na -irati.

Analogja jest zarazem kontaminacją w obrębie form jednego wyrazu; kontaminacja jest analogją w zakresie dwu lub więcej wyrazów.

§ 2. Przypuszczać można, że morfemy były niegdyś wyrazami, a przeto musiały mieć formę możliwą do wymówienia; stąd przyjmujemy, że każdy morfem musiał pierwotnie zawierać w sobie samogłoskę.

Pewne światło na przyczyny znikania wyrazów i form językowych rzuca historja zaniku imperfektów i aorystów polskich.