terminów gramatycznych online
zwątlenie o wymianie samogłosek
Język: polski
- Głosownia: Kr/1897, Mał/1863, Mał/1879
- Podział spółgłosek na twarde i miękkie oraz według narzędzi mownych. Zwątlanie samogłosek. Spółgłoski mocne, słabe i płynne. Pochylanie samogłosek: Czep/1871–1872
Cytaty
Do przemian koniecznych należą:
2o regularne przechodzenie samogłoski (i)e na (i)o albo na (i)a; np. od mieść - miotę; od pleść - plotę [...] itd. I odwrotnie: przemiana (i)o i (i)a na (i)e; np. miał - mieli; biały - bielszy. I te przejścia zależą od zewnętrznych przyczyn głosowni, y. j. od natury następujących po samogłosce spółgłosek. Nazywają się [...] zwątleniem brzmienia samogłoski.
§. 70. Drugim objawem zawisłości samogłosek od spółgłosek jest tak zwane zwątlenie brzmienia samogłoski (Umlaut. §. 29, 2). Polega ono na następującéj zasadzie: Po miękkich spółgłoskach zwątlają się samogłoski (i)o, (i)a, jeżeli powstały z natężenia e, na powrót na e, w każdym razie, gdzie nie tylko przed sobą, ale i po sobie mają jaką miękką spółgłoskę, i to bez różnicy, czy je od téj następującéj miękkiéj przegradza jaka twarda, czy nie. [...] biały - bielszy, bielić; czarny - czernić.
Weźmy wyrazy: miara, mierze. W piérwszym wyrazie przed a jest spółgłoska miękka m', a po a spółgłoska twarda r, w drugim wyrazie—mierze, r leżące przed e zmiękczyło się na rz, a razem a zamieniło się na e; takie przejście samogłoski jednéj na drugą nazywa się zwątleniem brzmienia samogłoski [...].
Etymologicznie rzecz biorąc, dowiedzioném już jest przez ostatnie badania, że ъ bezpośrednio początek swój wzięło z u, jako najdalsze téj właśnie samogłoski pierwotnéj zwątlenie.
Nie należy sądzić, że w wyrazach takich, jak wiara - wierze, miasto - mieście, biały - bielszy...; wiozę - wieziesz, biorę-bierzesz, niosę-niesiesz, i t. p., samogłoska a lub o zmieniła się na e; rzecz bowiem miała się odwrotnie: wszędzie pierwotne e ulegało zmianie na o lub a. Wobec tego nie może też być mowy o jakimkolwiek "zwątleniu" samogłoski o lub a na e.