Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

o ściśnione

Hasło w cytatach: o ścieśnione, ó ściśnione, ó ściśnioné, ściśnione ó
Język: polski
Dział: Fonetyka (współcześnie)

Cytaty

ò lub ó zé známieniem léwym lub práwym, zowié się ściśnione, czyli grubsze.

Pisze zaś á ściśnioné, przez pospolity z wymawiania omyłkę, że á ściśnioné przystępuje blisko, do brzmienia ściśnionégo ó, które my od dwóch wieków w tym przypádku piszémy, lubo kreskowanié samogłoski o, nie we wszystkich Pismach zachowane.

Nájmniéj takich jest, którzyby nié czuli różnice między otwartém o np. rok (annus), płot (seps) i między ó ściśnioném np. róg (cornu), płód (faetus).

Przechodzi ó ściśnione na o bez kreski.

3) Samogłoski e, o, według większéj lub mniejszéj warg otwartości, z którą je wymawiamy, dzielą się na otwarte, gdy są bez znamienia nad sobą, np. wznieca, stołu; i ściśnione , gdy mają nad sobą znamię od lewéj ku prawéj, np. świéca, stół […].

[...] Zakończone w 1wszym przypadku licz. mn. na i z poprzedzającą spółgłoską miękką nic się nie odmieniają, np. nici, piersi; z poprzedzającą zaś spółgłoską twardą, odrzucają i i poprzedzające o otwarte zamieniają na ściśnione, np. nogi, nóg, sroki, srók [...].

Samogłoska ó ściśnione pisze się ogólnie wtedy, gdy pochodzi od o, a wymawia się jak u.

W wielu jedak wyrazach o przed r i rr ma czwarte ściśnione, krótkie brzmienie.

Kréskowanie samogłoski o, czyli ó, ściśnione.

[…] Słabe i płynne spółgłoski wsparłszy się na poprzedzającym o otwartém, przemieniają je na ściśnione ó, np. gło-wy, głów; no-gi, nóg; ko-zy, kóz […]

Ściśnione ó brzmi jak u, np. Przebóg = przebug, dowód = dowud.

Najczęściéj przemienia się o otwarte w ściśnione, gdy się na niém wesprze słaba lub płynna spółgłoska [...].

[…] Wreszcie zwyczáj zachowuje ó ściśnione w wyrazach: bóztvo […].

O 1. samogłoska jasna a. otwarta, wymawiana przy okrągłym ułożeniu warg, np. oko, on, pole, nowość... Oprócz tego jest odmiana jego O pochylone a. ścieśnione, które powstało z dawniejszego o długiego (a o ze swojej strony a. pochodzi z dawniejszego o a. też z e) i w dawnej polszczyźnie miało brzmienie pośrednie między o i u, np. król, góra, stróż, córka, pióro, szósty.

Niektóre wyrazy mają ó zawsze, stale; niektóre mają czasem o (otwarte), a w pewnych razach zamiast niego pojawia się w nich ó (o pochylone czyli ścieśnione).