terminów gramatycznych online
samogłoska ścieśniona
Samogłoski zamknięte (ścieśnione). Mówi się o nich wówczas, gdy w danym jęz. występuje opozycja między dwoma samogłoskami, które różnią się tylko stopniem otwarcia, np. e (otwarte): e (zamknięte).
Cytaty
Nie ma żadnego innego języka, który by się mógł poszczycić, jak polski, tylą gatunkami głosów średnio- i zupełniotwardych, miękkich pojedyńczych i złożonych; który by tyle miał samogłosek jako to czystych, nosowych, otwartych, ścisnionych, krótkich, długich, i złożonych z nich dwó- i trzygłosek.
Samogłoski […] albo są otwarte, albo ściśnione.
Z żadnéj grammatyki łacińskiéj nie mógł się dowiedziéć [Parkosz] o otwartych i ściśnionych samogłoskach: czytał w nich tylko, że każda samogłoska może być długa lub krótka (longa vel brevis), i to zastosował do pisma polskiego.
[...] jeżeli spółgłoska po ściśnionéj samogłosce następująca, od niéj się odłączy, ściśniona samogłoska zamienia się na otwartą: płód pło-du, rój ro-ju (patrz str. 24–25).
SAMOGŁOSKI ściśnione, 11, 46. Czy są własnością mowy polskiéj, 14, 34. I
Są samogłoski ściśnione, tak zwane od wymawiania ustami ściśnionemi, i tych jest dwie: é, i ó. Piérwsza wymawia się jakby była pośrzedniém między e i i brzmieniem np. piérwiéj, druga jakby była pośredniém między o a u brzmieniem np. który, wódz.
Układ samogłosek [...]. Nadto: a, y, o, u są tęgie, e zaś wietkie; y grube, i cienkie; e, é, y, i, o, ó bywają wylotne, a stałe; e, o, ę swobodne, é, ó, ą odpowiednie ściśnione.
Główne cechy polszczyzny w samogłoskach są nosowe ę, ą, grube y, ściśnione é, ó.
Samogłosek jest dziesięć: a, e, ę, é, y, i, o, ą, ó, u. Z pomiędzy nich i zowie się samogłoską cienką albo też ściéśnioną (и, i тонкое); ę, ą nosowemi (носовыя гласныя); a zaś é, ó kréskowanemi (гласныя со знакомъ).
Samogłoski [...] ściśnione: á, é, ó.
[…] Przeniósł znamiona ze samogłosek jasnych á,é, ó na ściśnione, co zachowáł i Kopczyński, i co my dotąd zachowujemy względem dwu ostatnich […].
Samogłoski dzielą się na otwarte, jakiemi są: a, e, o, u, y, gdyż je otwartemi usty wymawiamy; nosowe jak: ą, i ę, które się jakby przez nos wymawiają, i ścieśnione.
[…] Przeciwnie gdy wyraz dwózgłoskowy lub wielozgłoskowy skraca się przy odmianie o jednę zgłoskę, przez odrzucenie samogłoski końcowéj, otwarte pochylają się na ścieśnione […]; gdy jednak przy takiém skracaniu wyrazy samogłoska wypadnie przed mocną spółgłoską, lub płynnemi m, n, pochylanie zwykle nie ma miejsca [...].
Mroziński o samogłoskach á é pochylonych czyli ścieśnionych.
Na str. 286 powiada: „Wykrywać wszystkie przyczyny dla których brzmienie głoski a pochylało się, jest prawie niepodobieństwem, sczególniej teraz kiedy już á scisnionego nie odróżniamy".
Powtóre, mylne i niepotrzebne kreski pisano dotąd na samogłoskach wyrazów zwanych ścieśnionych, i nawet nieścieśnionych powolnych, nie zważając na jloczas polski, że tego nie pozwala.
Między samogłoskami wyróżniamy: 1) czyste (otwarte): a, e, i, o, y; 2) nosowe: ą, ę; 3) [samogłoski] ściśnione (oznaczane u góry kreską): ó, e.
Samogłoski a, e, o nazywamy jasnemi albo otwartemi w przeciwstawieniu do odpowiednich samogłosek ścieśnionych, inaczej pochylonych. Taką samogłoską pochyloną jest é, brzmieniem zbliżone do i lub jemu równe, np. w wyrazach chléb, śniég, świéca, dobréj, i t. p., które zresztą w mowie warstw wykształceńszych wychodzi z użycia i nie różni się od e otwartego. Taką samogłoską ścieśnioną było dawniej ó.
Wzdłużenie samogłosek. W dzisiejszym języku żywym nie ma samogłosek długich i krótkich. Pozostały tylko ich ślady np. w chronologicznych zmianach samogłosek niedawno ścieśnionych np. é dziś e.
Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Przykład na stwardnienie (historyczne): W wyrazie łza nastąpiło stwardnienie miękkiego starosł. l' (sleza). Przykłady stwardnień żywych: anieli, aniołowie, dworzec, dworak... Stwardnienia i miękczenia spółgłosek zależne są od następujących po nich samogłosek ścieśnionych (miękkich) i, e, z (wyjątkiem e = ъ).
★Samogłoski (pełnogłoski, vocales) dzielą się: [...], e) ze względu na szerokość kanału ustnego: ★jasne (nieścieśnione) a, e, o, ę i ★pochylone (ścieśnione) å, é, ó, ǫ.
Ścieśnione, p. samogłoski.