terminów gramatycznych online
przyrostek etymologiczny
Język: polski
- Dodatek. Projekt ortografii polskiej w podręcznikach szkolnych: Uchw.AU/1891
- Etymologia (Słoworód): Mał/1863
- Rozdzielanie wyrazów: Uchw.AU/1891
Cytaty
Końcowe zgłoski różnych brzmień przymiotnikowych, które przez cały ten rozdział konwencyjnie „przyrostkami" nazywać będę, są właściwie połączeniami dwóch, a jeszcze częściéj nawet trzech różnych elementów; t. j. 1, właściwego przyrostka etymologicznego (np. k, aw, ń, w przymiotnikach wielki, łaskawy , bratni); 2, zakończenia rodzajowego (ъ, a, o resp. e); 3, końcówek przybyłych dopiéro ze strony deklinacyi ściągniętéj czyli złożonéj (i, ja, je), które mogłyby się nazywać przyrostkiem deklinacyjnym. Tak np. w formie łaskawe jest przyrostkiem etymologicznym aw, rodzajowém zakończeniem o, a końcówką ze strony deklinacyi złożonéj do tegoż o dodaną jest je.
§. 502. Przyrostki słowne są następujące: n/nę, e, i/e, a, i/a, u/owa (u/ywa).
Już w rozdziale o konjugacyi (§. 321 i n.) mówiliśmy o przyrostkach, które się słowom w imiesłowach i w wyr. bezokolicznym przydają, do źródłosłowu dla utworzenia formy, o jaka właśnie chodzi; np. my-ć, my-ł, my-ty, itd. Takie przyrostki wszelako znaczą zupełnie co innego, jak te, o których mowa obecnie. To tam były bowiem przyrostki konjugacyjne; w tym rozdziale zaś jest rzecz o przyrostkach etymologicznych czyli słoworodnych, za pomocą których nie poszczególne formy od danego czasownika tworzymy, lecz raczéj całe czasowniki urabiamy z pierwiastka lub też wyrazu pierwotniejszego.
Jest jednakże bardzo wiele takich wyrazów, do których nie można prawideł powyższych stosować, ponieważ w nich w tem miejscu, gdzieby rozdzielone być miały, albo a) zbytni zbieg różnorodnych spółgłosek innego rozdziału na syllaby wymaga: kop-ciuszek, chłop-czyk, wieszcz-ka, pyszcz-kiem, lek-cya, dyk-cya, wąt-pić, pomyśl-ny; b) albo też przeszkadza temu zbyt żywe jeszcze poczucie odrębności czy to: α) przyrostka etymologicznego: więk-szy, znakomit-szy, pest-ka, pust-kowie, swadź-ba, gędź-ba, szlach-ta, kruchta, (mięk-ki, lek-ki, pan-na, ran-ny); β) czy też końcówki fleksyjnej: kurcz-cie, pisz-my, ludź-mi, pieniędz-mi.
Jest jednakże bardzo wiele takich wyrazów, do których nie można prawideł powyższych stosować, ponieważ w nich w tem miejscu, gdzieby rozdzielone być miały, albo a) zbytni zbieg różnorodnych spółgłosek innego rozdziału na syllaby wymaga: chłop|stwo, przekup|stwo, kop|ciuszek, chłop|czyk, wieszcz-ka, pyszcz-kiem, lek|cya, dyk-cya, wąt-pić, pomyśl-ny; b) albo też staje temu na przeszkodzie zbyt żywe jeszcze poczucie odrębności czy to: α) etymologicznego przyrostka: więk-szy, znakomit-szy, pest-ka, pust-kowie, swadź-ba, gędź-ba, szlach-ta, kruch-ta, (mięk-ki, lek-ki, pan-na, ran-ny); β) czy też końcówki flexyjnej: kurcz-cie, pisz-my, ludź-mi, pieniądz-mi.