Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

przyrostek sufiks
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: przyr., przyrostek końcowy, przyrostki, S
Język: polski
Dział: Słowotwórstwo (współcześnie)

Cytaty

Mucz/1825, s. 7

[…] Przyrostki ci, li, to, że, em, eś, śmy, ście, kiedy się łączą z wyrazami, należą do drugiego prawidła: dawăłci, pisăłli, możnăżto, tencĭto, mówĭłem, mówĭłeś, mielĭśmy, mielĭście.

Mucz/1825, s. 199

Mówiliśmy wyżéj […] o użyciu różnych przyrostków, które się z słowami łączą; pozostaje nam teraz wspomnieć: […] 2) że przyrostek że, ż, kładzie się niekiedy między piérwiastkiem słowa i zakończeniem osoby, np. dałżem mu […].

Rozp/1830, s. 560 Definicja

Przyrostki (enclitica), które nigdy osobnych wyrazów nie czynią, piszą się łącznie, np. chceszli, dałby, ktokolwiek, gdziekolwiek, dałże, byłże, tenżeto i t. p. Toż mówić i o skróconym zaimku on, doń, przezeń, nadeń.

Such/1849, s. 162 Definicja

Przysłówki łączne (enclitica), które do innych słów na końcu się przyczepiają, a przeto przyczepkami inaczéj przyrostkami nazywane.

Such/1849, s. 163 Definicja

Przyrostki są pojedyncze, złożone i pochodne.

Morz/1857, s. 282 Definicja

O PRZYDAWKU. (…) Grammatycy zowią go przyrostkiem, wszakże uważam w téj nazwie niewłaściwość, bo ani przyrasta do wyrazu tak, żeby go odczepie nie można, ani téż zjawia się, jako odnoga w rozwoju odmian wyrazowi przybywająca, czyli przyrastająca do jego drdzenia, np. swój, swoj-ego, gdzie przybyłą końcówkę ego można by sprawiedliwiéj przyrostkiem nazwać; nazwa moja pochodząca od przydawania, zdaje się odpowiadać rzeczy.

Mał/1863, s. 141 Definicja

Te ruchome i zmienne części stanowią zawsze drugą czyli końcową połowę formy czasownika, i dzielą się: A) na zakończenie, nazywane w pewnych razach też przyrostkami (terminatio, suffixum; Endung);

Mał/1863, s. 194 Definicja

§. 407. Imiona te urabiają się ze słów pierwotnych w taki sposób, że się zawsze do źródłosłowu tych czasowników przyczepia na końcu jaka nowa samogłoska, spółgłoska, albo i cała syllaba; nazywa się to przyrostkiem (suffixum).

Lerc/1877, s. 24 Definicja

Przyrostkami nazywamy samogłoski, spółgłoski lub całe zgłoski, które do źródłosłowu wyrazu przyczepiamy.

Mał/1879, t. I, s. 328

§. 292. Inne części do składu wyrazów wchodzące są te:

przybranka czyli nawiązka, spotykana tylko w słowach złożonych,

końcówka, w prawidłowym stanie języka konieczna w każdym odmiennym wyrazie, i

przyrostek, niezbędny w każdym wyrazie pochodnym.

Mał/1879, t. I, s. 329 Definicja

PRZYROSTKIEM (suffixum) nazywamy spółgłoskę, kilka spółgłosek albo i całą czasem syllabę, zajmującą miejsce między √ [pierwiastkiem] a końcówką i wchodzącą tylko do składu samych wyrazów pochodnych.

Mał/1879, t. II, s. 6

Pozostawiliśmy zupełnie nietkniętém dotąd to wszystko w składzie imion pochodnych, co je od pierwotnych odróżnia, co je właśnie kwalifikować każe jako z tamtych powstałe i co do wieku późniejsze: takim składnikiem zaś jest w tych wszystkich pochodnikach PRZYROSTEK (suffixum), zajmujący zawsze miejsce w środku wyrazu, po temacie pierwotnika a przed końcówką: (za)-bawъ-ka, dziś już zabawka.

Mał/1879, t. II, s. 7

Ażeby nie być w ciągłéj konieczności zabierania sobie niepotrzebnie miejsca, wypisując ten nieco długi wyraz „przyrostek", zastępować go tu będę samą początkową literą, ale nie P, w liczbie mnogiéj PP, gdyż te inicyały mają u nas już jak wiadomo inne konwencyjne znaczenie, lecz literami S i SS (od łacińskiéj jego nazwy Suffixum).

KarłT/1885, s. 111

Przyrostek Suffix. P.– wywodny Ableitungssuffix.

KarłT/1885, s. 112

Suffix Przyrostek.

KarłT/1885, s. 116

∣< Przyrostek.

Jes/1886, s. 74

Do piérwiastku dodają się przybranki i przyrostki.

a) Przybranki stoją przed piérwiastkiem [...].

b) Przyrostki dodają się po piérwiastku.

Jes/1886, s. 110

Stopień wyższy urabia się z przymiotnika w stopniu równym, przybierając do źródłosłowu (tematu) przyrostek sz — z końcówką rodzajową -y, -a, -e, (czyli -szy, -sza, -sze).

Jes/1886, s. 160

Rzeczowniki: rachunek, rysunek, szacunek, opiekun itp. piszemy przez u, bo one pochodzą od piérwiastków, przybierających w czasie teraźniejszym i w czasach pochodnych, przyrostek (sufiks) u, np: rys-u-ję, rach-u-je, szac-u-ję.

Uchw.AU/1891, s. 16

Wyrazy z przyrostkami -ski, -sko, -skość, -stwo, pisać należy zawsze przez s; wyrazy z przyrostkami -ki, -ko, -ka, -kość, których osnowa kończy się na z, pisać przez z, a więc: boski, praski, francuski, męskość, zwycięstwo i t. d. lecz: wązki, grzązki, blizki, ślizki, nizki, Francuzka, wiązka, wazka.

Uchw.AU/1891, s. 27

W memoryale p. Kryńskiego czytamy: [...] "Z etymologii zaś wiadomo, że zarówno imiesłów na szy jak imiesłów na ł (ł, ła, ło) powstają jeden niezależnie od drugiego przez łączenie właściwych im przyrostków z tematem trybu bezokol., bynajmniej zaś forma jednego imiesłowu na ł nie jest podstawą do utworzenia drugiego na szy [...]".

Kr/1897, s. 22 Definicja

Pomiędzy temi cząstkami morfologicznemi najważniejszą jest zgłoska, w której tkwi główne znaczenie wyrazu, czyli jego pierwiastek [...]. Dodane do niej inne cząstki na początku, czyli przedrostki, (na-uk-a, wy-ucz-yć), i na końcu, zwane przyrostkami, (na-uk-a, ucz-eń, na-uk-owy), tworzą zwykle wyrazy.

Król/1907, s. 26

Przyrostki: stwo, ski, sko. Rzeczowniki z przyrostkiem stwo, przymiotniki z przyr. ski i przysłówki z przyr. sko zachowują zawsze s bez względu na ostatnią głoskę osnowy [...]

Król/1907, s. 35

Gdy po samogłosce następuje dwie lub więcej spółgłosek, wówczas bierze się pod uwagę pierwiastek, przedrostek dodany na początku i przyrostki końcowe wyrazu i dzieli się wyraz tak, ażeby jego części morfologiczne nie były rozrywane [...] np. oddziela się pierwiastek od przedrostka: bez-ład, nad-miar, roz-dać [...] Oddziela się przyrostek od pierwiastku: głów-ka, głos-ka, gło-śny, naj-waż-niej-szy, wóz-ka, pisz-cie, grud-nia.

Kr/1917, s. 80

W ten sposób w każdym wyrazie można odszukać pewne części składowe, połączone celowo w całość, z których każda ma swoje znaczenie. Temi częściami składowemi wyrazu są: pierwiastek, przedrostek, przyrostek i końcówka.

Kr/1917, s. 86 Definicja

Przyrostki. § 173. Przyrostkiem nazywamy część wyrazu, następującą po pierwiastku.

Kr/1917, s. 250

W przyrostkach wyrazów przeważnie obcych, zatym przedewszystkim (ale nie wyłącznie) w ich zgłoskach końcowych, pisać j, np. Arabja, Serbja [...].

Łoś/1918, s. 95

Będziemy też pisać j w przyrostku -jan, odpowiadającym łacińskiemu -ianus.

Łoś/1918, s. 134

Oddziela się przyrostek: -szy, -sza i pochodne: wyż-szy, wyż-szość.

Kon/1920, s. 37

§ 70. Przypatrzmy się raz jeszcze umieszczonym powyżej przykładom stopniowania przymiotników, a obaczymy, że stopień wyższy tworzy się od tematu przymiotnika za dodaniem końcówki (przyrostka) szy lub ejszy, np. słab-szy, ściśl-ejszy. Stopień najwyższy tworzy się tak samo, tylko na początku wyrazu dodajemy jeszcze tak zwany przedrostek naj, np. naj-słab-szy, naj-ściśl-ejszy.

PolTerm/1921, s. 90

Rdzeń (pierwiastek). Temat (osnowa), zmienny i niezmienny. Przedrostek – przyrostek – wrostek.

Król/1922, s. 14

Wyrazy: grób, pan, syn, są nierozwinięte. Gdy zaś dodamy do nich przedrostki, lub przyrostki, wówczas będą rozwinięte: ogrodnik, pańszczyzna, synowiec...

Szob/1923, s. 115 Definicja

Końcowa część wyrazu, występująca w całym szeregu wyrazów i mająca wszędzie jednakowe znaczenie, nazywa się przyrostkiem.

Gaert/1927, s. 96

Przyrostek, p. wyrazy I B.

Gaert/1927, s. 104 Definicja

I. Części wyrazów: [...] B. Słowotwórcze: [...] b) formalne:

1) ★rdzeń (pień, ★pierwiastek) — część wyrazu powtarzająca się w całej rodzinie wyrazów, np. kos-a, kos-ić; stol-arz, stoł-ek, stol-nica itp.

2) ★przyrostki (afiksy, sufiksy) słowotwórcze, części wyrazów, urabiające pewne ich kategorje, np. nazwy osób działających, czasowniki dokonane i t. p.: ★przedrostek (prefiks) dodany przed pniem, np. wy-jechać, ★wrostek (infiks) dodany w środku pnia i ★przyrostek (sufiks), dodany po pniu, np. płot-ek.

Kl/1939, s. 59 Definicja

Liczne wyrazy z różnym rdzeniem mają po nim taką samą cząstkę, np. stolarz, kramarz, pisarz, tramwajarz; radość, piękność, złość, czystość, śmiałość, białość, wesołość; oczko, kółko, piórko, jeziorko, słówko. Nazywa się tę cząstkę przyrostkiem.

Kl/1939, s. 59

Przyrostek nadaje zazwyczaj pewne określone znaczenie wyrazowi, w którego skład wchodzi, co się widzi z zestawienia kilku wyrazów z tym samym przyrostkiem i porównania ich z wyrazami podstawowymi.

Kor/1961, s. 69

Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].

Radix — pierwiastek, praefixum — przybranka, suffixum — przyrostek, thema — słoworód, temat (1879), terminatio — końcówka (1879) [...].

Kor/1961, s. 72

Niektóre z przytoczonych terminów znaleźć można i u A. A. Kryńskiego [...].

Etymologia — etymologija: radix — pierwiastek, pień, rdzeń, suffixum — przyrostek, thema — osnowa, temat, terminatio — końcówka, aspectus — postać.

Kor/1961, s. 72 (70-72)

Istniejące w pewnych kategoriach nowe zamieszanie terminologiczne wywołało oczywiście chęć likwidacji istniejącego stanu rzeczy przez ustabilizowanie dla danych pojęć pewnych określeń. Ich projektu wraz z uwagami teoretycznymi dostarczył J. Karłowicz [...].

Etymologia — słowotwór: compositio — złożenie, radix — pień, praefixum — rostek, suffixum — przyrostek, infixum — wrostek, thema — osnowa, terminatio — końcówka.

Kor/1961, s. 76

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Słowotwórstwo: wyraz prosty, złożony; złożenie (właściwe), zestawienie, zrost, rdzeń, pierwiastek, wyraz rdzenny, (nie)rozwinięty, przyrostek (słowotwórczy), żywy, martwy [...].

Powiązane terminy