przyrostek sufiks

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1783
• Kop/1817
• Mucz/1825
• Rozp/1830
• Such/1849
• Morz/1857
• Mał/1863
• Trz/1865
• Lerc/1877
• Mał/1879
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Kras/1897
• SW/1900-1927
• Król/1907
• BdC/1915
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Kon/1920
• PolTerm/1921
• Król/1922
• ŁośFl/1923
• Szob/1923
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Kl/1939
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

Wszystkié wyrazy jednozgłoskowé np. me, te, se, de, &c. oprócz przyrostków wszystkich np. que, ve, &c.

Przyrostki, ci, li, to, że, śmy, ście, em, eś, kiedy się łączą z wyrazami należą do drugiéj reguły, np. dawałci, pisałli, możnażto, tencito, mówiłém, mówiłeś, mieliśmy, mieliście

Z zaimków ci, to robią się przyrostki, które tak, jako i drugie li, ż, że, są nieodmienne w przypádkowaniu czy Imion, czy zaimków jakiegokolwiek rodzaju, np. ténci, tégoż, ténli, témuli, w tymli. Mójcito, mójżeto. Waszéto, waszegożto. Cóż, czegoż, czémuż.

[…] Przyrostki ci, li, to, że, em, eś, śmy, ście, kiedy się łączą z wyrazami, należą do drugiego prawidła: dawăłci, pisăłli, możnăżto, tencĭto, mówĭłem, mówĭłeś, mielĭśmy, mielĭście.

Mówiliśmy wyżéj […] o użyciu różnych przyrostków, które się z słowami łączą; pozostaje nam teraz wspomnieć: […] 2) że przyrostek że, ż, kładzie się niekiedy między piérwiastkiem słowa i zakończeniem osoby, np. dałżem mu […].

[Zygmunt Sawczyński] Z kolei idą potem przyrostki, zapomocą których urabiają się różne klasy słów czasowych.

Zdarza się bowiem niekiedy, że przyrostki lub wrostki straciwszy piérwotny charakter tak mocno złączyły się z piérwiastkiem, że je za integralną część piérwiastka uważać można[...].

Najprawdopodobniejszém jest, że w przyrostkach upatrywać należy po największéj części zaimki, jako określające bliżéj czyli oznaczające względnie (in concreto) stan, czynność, własność..., które piérwiastek bezwzględnie (in abstracto) wyraża.

§. 292. Inne części do składu wyrazów wchodzące są te:

przybranka czyli nawiązka, spotykana tylko w słowach złożonych,

końcówka, w prawidłowym stanie języka konieczna w każdym odmiennym wyrazie, i

przyrostek, niezbędny w każdym wyrazie pochodnym.

Pozostawiliśmy zupełnie nietkniętém dotąd to wszystko w składzie imion pochodnych, co je od pierwotnych odróżnia, co je właśnie kwalifikować każe jako z tamtych powstałe i co do wieku późniejsze: takim składnikiem zaś jest w tych wszystkich pochodnikach PRZYROSTEK (suffixum), zajmujący zawsze miejsce w środku wyrazu, po temacie pierwotnika a przed końcówką: (za)-bawъ-ka, dziś już zabawka.

Ażeby nie być w ciągłéj konieczności zabierania sobie niepotrzebnie miejsca, wypisując ten nieco długi wyraz „przyrostek", zastępować go tu będę samą początkową literą, ale nie P, w liczbie mnogiéj PP, gdyż te inicyały mają u nas już jak wiadomo inne konwencyjne znaczenie, lecz literami S i SS (od łacińskiéj jego nazwy Suffixum).

Przyrostek Suffix. P.– wywodny Ableitungssuffix.

Suffix Przyrostek.

∣< Przyrostek.

Do piérwiastku dodają się przybranki i przyrostki.

a) Przybranki stoją przed piérwiastkiem [...].

b) Przyrostki dodają się po piérwiastku.

Stopień wyższy urabia się z przymiotnika w stopniu równym, przybierając do źródłosłowu (tematu) przyrostek sz — z końcówką rodzajową -y, -a, -e, (czyli -szy, -sza, -sze).

Rzeczowniki: rachunek, rysunek, szacunek, opiekun itp. piszemy przez u, bo one pochodzą od piérwiastków, przybierających w czasie teraźniejszym i w czasach pochodnych, przyrostek (sufiks) u, np: rys-u-ję, rach-u-je, szac-u-ję.

Wyrazy z przyrostkami -ski, -sko, -skość, -stwo, pisać należy zawsze przez s; wyrazy z przyrostkami -ki, -ko, -ka, -kość, których osnowa kończy się na z, pisać przez z, a więc: boski, praski, francuski, męskość, zwycięstwo i t. d. lecz: wązki, grzązki, blizki, ślizki, nizki, Francuzka, wiązka, wazka.

W memoryale p. Kryńskiego czytamy: [...] "Z etymologii zaś wiadomo, że zarówno imiesłów na szy jak imiesłów na ł (ł, ła, ło) powstają jeden niezależnie od drugiego przez łączenie właściwych im przyrostków z tematem trybu bezokol., bynajmniej zaś forma jednego imiesłowu na ł nie jest podstawą do utworzenia drugiego na szy [...]".

Orzecznik imienny i łącznik. […] Zarówno przy orzeczniku rzeczownym, jak i przymiotnym łącznik zwykle się opuszcza w 3. os. l. poj. I mn. czasu teraźniejszego, zwłaszcza w przysłowiach i sentencjach. W os. zaś 1-ej i 2-ej czasu teraźn. łącznik rzadko się opuszcza, lecz często pozostaje z niego tylko przyrostek jego (—m, —ś, —śmy, —ście), który zwykle się dodaje do pierwszego wyrazu w zdaniu.

Z [...] Wyjątkowo z zachowuje się stale w przyimkach roz i bez (rozdać, rozpiąć), i w wyrazach, których osnowa kończy się na z, stykające się z k i c przyrostka blizki, nizki, wązki, ślizki, grzązki [...]

Przyrostki: stwo, ski, sko. Rzeczowniki z przyrostkiem stwo, przymiotniki z przyr. ski i przysłówki z przyr. sko zachowują zawsze s bez względu na ostatnią głoskę osnowy [...]

Gdy po samogłosce następuje dwie lub więcej spółgłosek, wówczas bierze się pod uwagę pierwiastek, przedrostek dodany na początku i przyrostki końcowe wyrazu i dzieli się wyraz tak, ażeby jego części morfologiczne nie były rozrywane [...] np. oddziela się pierwiastek od przedrostka: bez-ład, nad-miar, roz-dać [...] Oddziela się przyrostek od pierwiastku: głów-ka, głos-ka, gło-śny, naj-waż-niej-szy, wóz-ka, pisz-cie, grud-nia.

Zamiast terminów «pierwiastek» albo «rdzeń», oraz sufiks (przyrostek), prefiks (przedrostek), końcówka itp. używamy jednoczącego je wszystkie terminu «morfema», rozróżniając jednak morfemy semazjologicznie rdzenne, centralne (pierwiastek, rdzeń, oraz morfemy z tego stanowiska dodatkowe, bądź to semazjologicznie określające, bądź też czysto morfologiczne, właściwe pewnemu typowi budowy morfologicznej. Najprostszemi żywemi elementami morfologji myślenia językowego są morfemy, t.j. kompleksy wrażeń akustycznych i czuć muskularnych (wrażeń od prac muskularnych), będące

W ten sposób w każdym wyrazie można odszukać pewne części składowe, połączone celowo w całość, z których każda ma swoje znaczenie. Temi częściami składowemi wyrazu są: pierwiastek, przedrostek, przyrostek i końcówka.

W przyrostkach wyrazów przeważnie obcych, zatym przedewszystkim (ale nie wyłącznie) w ich zgłoskach końcowych, pisać j, np. Arabja, Serbja [...].

Będziemy też pisać j w przyrostku -jan, odpowiadającym łacińskiemu -ianus.

Oddziela się przyrostek: -szy, -sza i pochodne: wyż-szy, wyż-szość.

§ 70. Przypatrzmy się raz jeszcze umieszczonym powyżej przykładom stopniowania przymiotników, a obaczymy, że stopień wyższy tworzy się od tematu przymiotnika za dodaniem końcówki (przyrostka) szy lub ejszy, np. słab-szy, ściśl-ejszy. Stopień najwyższy tworzy się tak samo, tylko na początku wyrazu dodajemy jeszcze tak zwany przedrostek naj, np. naj-słab-szy, naj-ściśl-ejszy.

Rdzeń (pierwiastek). Temat (osnowa), zmienny i niezmienny. Przedrostek – przyrostek – wrostek.

Wyrazy: grób, pan, syn, są nierozwinięte. Gdy zaś dodamy do nich przedrostki, lub przyrostki, wówczas będą rozwinięte: ogrodnik, pańszczyzna, synowiec...

[...] Rzeczowniki zaś z tematami miękkiemi w XVI w. i później zapewne dlatego, że były też, w użyciu formy na -e, właściwe mianowniki dawnych tematów spółgłoskowych np. nieprzyjaciele Fl. 36, 21 również ziemianie Fl. 48 i t. p. (bez przyrostka in- który występuje w formach l. poj.), a także tematów dawnych na -i [...].

Zaimki odróżniające rodzaj. § 52. Odróżniamy śród nich utworzone od tematów twardych i utworzone od tematów miękkich; prapolską deklinację łatwo można odtworzyć drogą metody porównawczej; jako wzór bierzemy zaimek wskazujący tъ oraz zaimek jь; na miejscu tych form w najdawniejszej polszczyźnie mamy formy złożone z przyrostkiem -nъ [...].

Od tematu z przyr. -a-: plwać, kiwać (formy starsze zastąpione dziś przez pluć, kłuć), tajać, bajać, krajać, także wiać [...].

§ 9 . Rzeczowniki osobowe z suf. złożonym -an-in tworzą formy przypadkowe tylko w l. poj. od tematu z przyrostkiem -in, np. ziemianin Sul. 88, Sasin TPaw. IV, nr. 3376, Slężanin IV, nr. 4042, [...].

Przyrostek, p. wyrazy I B.

Przyrostek nadaje zazwyczaj pewne określone znaczenie wyrazowi, w którego skład wchodzi, co się widzi z zestawienia kilku wyrazów z tym samym przyrostkiem i porównania ich z wyrazami podstawowymi.

Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].

Radix — pierwiastek, praefixum — przybranka, suffixum — przyrostek, thema — słoworód, temat (1879), terminatio — końcówka (1879) [...].

Niektóre z przytoczonych terminów znaleźć można i u A. A. Kryńskiego [...].

Etymologia — etymologija: radix — pierwiastek, pień, rdzeń, suffixum — przyrostek, thema — osnowa, temat, terminatio — końcówka, aspectus — postać.

Istniejące w pewnych kategoriach nowe zamieszanie terminologiczne wywołało oczywiście chęć likwidacji istniejącego stanu rzeczy przez ustabilizowanie dla danych pojęć pewnych określeń. Ich projektu wraz z uwagami teoretycznymi dostarczył J. Karłowicz [...].

Etymologia — słowotwór: compositio — złożenie, radix — pień, praefixum — rostek, suffixum — przyrostek, infixum — wrostek, thema — osnowa, terminatio — końcówka.

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Słowotwórstwo: wyraz prosty, złożony; złożenie (właściwe), zestawienie, zrost, rdzeń, pierwiastek, wyraz rdzenny, (nie)rozwinięty, przyrostek (słowotwórczy), żywy, martwy [...].