terminów gramatycznych online
przyimek nierozłączny
Język: polski
Cytaty
Dyalekt zaś cerkiewny, podług Grammatyki Dobrowskiego, rozróżnia przyimki rozłączne (praepositiones separabiles), które bywają osobnemi wyrazami, od przyimków nierozłącznych (praepositiones inseparabiles), które nie bywają nigdy osobnemi wyrazami, ale znane są tylko jako części wyrazów złożonych, i wpływają równie jak tamte na ich znaczenie.
Przyimek iz, gdy jest osobnym wyrazem, i odpowiada łacińskiemu ex, piszą zawsze przez z; kiedy zaś wchodzi do słów złożonych, i odpowiada naszemu wy, piszą go podług następstwa; bo go uważają za nierozłączny, i takim jest w rzeczy saméj podług znaczenia, np. izjdu (wyjdę), izwoliti (wybrać, pozwolić), izbawiti (wybawić).
Gdybyśmy pisali dwojako ten przyimek nierozłączny, roz lub ros, z przyczyny następstwa liter mocnych p, t, k, s i t. d.; tedy z téjże saméj przyczyny i przyimek ob, także nierozłączny, powinnibyśmy pisać dwojako ob, lub op, np. obnosić, obmawiać, obdarzać, a opstawać, optykać.
Oprócz przyimków wy, ob, które możnaby nazwać nierozłącznemi, że się oddzielnie od słów nie używają, jest jeszcze podobnyż przyimek roz, który oznacza drobienie rzeczy za pomocą czynności słowem wyrażonéj, tudzież rozprzestrzenienie uczucia lub działania po jakiéj rzeczy. Np. Rozdzielić, rozbić, rozmiękczyć, rozczulić, rozweselić i t. p.
§. 528. Używamy do składania wyrazów tak tych przyimków, które się w innych razach i osobno kładą przed imionami, jak takich, które się jedynie w złożonych imionach albo słowach znachodzą. Pierw sze nazywają się z téj przyczyny rozłączne, drugie nierozłączne. [...]
Nierozłączne zaś są następujące: ob, prze, roz, wy, wz, pro.
Są też jeszcze tak zwane nierozłączne przyimki, które się jedynie znachodzą w wyrazach złożonych jako przybranki, osobno zaś, jako przyimki rzeczownikami rządzące, nigdy się nie używają. Takimi są: ob, prze, pro, roz, wy, wz (wъz).
Pierwotnymi przyimkami nazywamy te, które mają tylko przyimkowe znaczenie i jako przyimki tylko używać się dadzą. Pochodne zaś są te, z których jedne mogą być częścią rzeczownikami, częścią rzeczownie użytymi przymiotnikami, częścią przysłówkami. Oprócz tych przyimków są jeszcze przyimki nierozłączne, tj. takie, które się nigdy osobno nie używają, lecz łączą się z wyrazami jako przybranki. Nierozłączne przyimki są: ob,prze,roz,pro,wy,wz(wez).
Nierozłącznymi nazywają się zaś przyimki, w dzisiejszym stanie języka już do téj posługi odrębnéj przyimkowéj nieprzydatne i tylko spotykane w samém przybrankowém użyciu, np. roz, wez: mówimy rozbrat, rozdwoić, wezgłowie, wezbrać — lecz osobno ani roz ani wez nie daje się użyć.