przeniesienie, przenoszenie znaczenia

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• L/1807–1814
• Łoś II/1925

PRZENOŚNIA, -i, ż., Gramm. wyraz nowy, = translatio, tropos, przeniesienie znaczenia słowa od jednéj rzeczy do drugiéj; stąd się robi wyraz: Przenośnie, tropice, translate. Kpcz. Gr. 1, 5 [...].

Już samo przeniesienie znaczenia z jednego pojęcia na inne może się stać źródłem nieporozumień, używamy bowiem wyrazów wieloznacznych i nie uprzedzamy słuchacza, w jakim sensie je bierzemy. Mimo to najczęściej słuchacz nasz łatwo się orjentuje, o ile całość myśli wypowiedzianej w zdania na to go naprowadza; tak np. w wyrażeniu własna pochwała śmierdzi sam stosunek czasownika do pojęcia oderwanego pochwała wskazuje, że słowo śmierdzi ma tu znaczenie przenośne.

Według Paula [...], są następujące rodzaje zmian znaczenia:

1.Specjalizacja znaczenia przez zwężenie zakresu i rozszerzenie treści np. wesele — 'nastrój wesoły', 'zdarzenie radosne', 'zabawa z powodu ślubu'.

2.Ograniczenie treści pojęcia do jednej jakiejś części, co wiąże się z rozszerzeniem zakresu, np. robota pierwotnie 'praca niewolnika' potem 'praca' w ogólności.

3.Przeniesienie znaczenia na pojęcie, zostające z pojęciem podstawowem w związku styczności w przestrzeni, czasie albo też w związku przyczynowym np. stół— 'sprzęt domowy, jedzenie, gabinet — 'pokój', 'ministrowie', [...].

§ 408. Kojarzenia według styczności. Przenoszenia znaczeń, oparte na tej zasadzie, są na ogół rzadsze. Chorągiew — vexillum, potem 'oddział wojska', zgromadzony około swej chorągwi. Dom — domus, ale w BZ. także ci, co dom stanowią, stirps. 'ród'.