terminów gramatycznych online
przenośnia
Język: polski
Geneza: kalka sem. gr. metaphorá
- O przenośniach: Rew/1845
- O składni w ogólności: DwBg/1813
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Przymówienie się J. Mrozińskiego: Rozp/1830
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału I: Kop/1778
- Przypisy do rozdziału III: Kop/1778
- Rozdział I. O znaczeniu głosu: Kop/1785
- Składnia: Desz/1846
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Słownik, t. 5: Próba-R: SW/1900-1927
- Słownik, t. 8: Z-Ż: SW/1900-1927
- Słownik, tom II. część II. (P): L/1807–1814
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
Przenośnia. 1. W węższym znaczeniu - synonim metafory. 2. W szerszym znaczeniu obejmuje zarówno metaforę, jak i metonimię. [...] Przenośne użycia wyrazów (zarówno metaforyczne, jak metonimiczne) odgrywają ważną rolę w rozwoju słownictwa.
Cytaty
Przénośnia, Wyraz nowy, jédnoż co u Łácinników Translatio, u Greków Tropos, znáczący, to jést przéniésienie znáczenia słowá od jédnej rzéczy do drugiej.
Stąd przyszłá Przénośnia (Tropus).
Kiédy jédno słowo álbo kilká do jednej myśli naléżące, máją znáczenie nie właściwe, ale przénośne, tá Figurá zowié się powszéchnié, Przenośnia (Tropus lub Translatio).
Doświádczyliśmy już tego w Rodzajowaniu, Stopniowaniu, Przypádkowaniu i Czasowaniu, i niżéj jeszcze w Przenośni i Składni doświádczymy.
Obroćmy więc pilniéjszą uwágę na to, ażebyśmy Przenośnią, czyli przenośné wyrazów znaczénié jak nájdokładniéj zrozumiéć mogli.
Widzimy że piérwszą Przenośni przyczyną, był niedostatek włáściwych wyrazów, którému tak zapobieżono, jak ów gospodárz, który mało mając czeladzi, kilka powinności na jednę osobę wkłádá. Drugą Przenośni przyczyną, była ozdoba mowy: gdyż jako w odzieży, tak i w mowie, nié przestają ludzie na saméj potrzebie. [...]
Ci, którzy pierwsi znaczénié wyrazu przenosili od jednéj rzeczy do drugiéj, musieli upatrywać jakikolwiek związek, między témi dwiéma rzeczami: ci téż, którzy wyráz przeniesiony zrozumieli, musieli czuć ténże sám związek dwóch rzeczy.
Niedostatek tedy osobnych wyrazów, jest piérwszą przyczyną Przenośni, którá mowę bogatszą czyni, tak że się zdaje, iż żádnéj rzeczy swojégo nié braknie nazwiska.
Przenośniá ta wyrazów, zatrudniá pospolicie znaczénié onychże [...]
PRZENOŚNIA, -i, ż., Gramm. wyraz nowy, = translatio, tropos, przeniesienie znaczenia słowa od jednéj rzeczy do drugiéj; stąd się robi wyraz: Przenośnie, tropice, translate. Kpcz. Gr. 1, 5 [...].
Kiedy jedno słowo albo kilka do jednéj myśli należące, mają znaczénié niewłaściwé, ale przenośné: ta Postać zowié się powszechnie Przenośniá.
Przenośniá jest dwojaka, słowná i mowná.
Johnson rozważa najprzód etymologia słowa, śledzi potem historyą słowa, zaczynając od najdawniejszych zabytków języka, wskazuje znaczenie, jakie słowo miało początkowo i jakie w następnych przybierało wiekach; uważa w jakich je używano przenośniach, i roztrząsa grammatycznie różne sposoby mówienia.
Używamy Zamienni czyli przenośni: dla wzmocnienia [...] wyrażeń naszych, dla urozmaicenia, jako też dla braku wyrazów; trafnie użytą, ożywiamy nasze wysłowienie.
Z przyczyny tej wzmianki o przenośniach, tak niegdyś obszernie zajmujących w gramatykach stronice, muszę to tylko powiedzieć; że o nich nie ma co mówić: bo na zdrowy rozsądek podaje prawidła, bo pospólstwo, które nie czytało, przynajmniej dotąd żadnych gramatyk, najpiękniejsze tych przenośń i porównań daje przykłady; a przeciwnie uczeni najniedorzeczniejsze.
Metafora, ob. Przenośnia.
[…] Gdy język składał się jeszcze przeważnie z wyrażeń obrazowych czyli przenośni, świadomie odczuwanych, wtenczas łatwo było przenieść pojęcia przestrzenne do sfery pojęć oderwanych. Tak powstały przenośnie miejsca […].
Przenośnia, i, lm. e, † Przenoska gram. wyrażenie przenośne, figura, metafora: Metonimja jest pospolitą przenośnią.
Zamiennia, I, lm. e [...] 2. ret. zamienienie wyrazu jednego na drugi; przenośnia: metafora, metonimja.
Metafora, y, lm. y figura retoryczna, polegająca na tym, że pewien przedmiot określa się przymiotami a. czynnościami właściwemi innemu przedmiotowi (np. żelazna wola, wiatr płacze), in. przenośnia <Gr. metafora>
Jeżeli znaczenie wyrazu przenosimy na inne pojęcie, dokonywamy tego, co w stylistyce nazywa się przenośnią, metaforą.