znaczenie

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kn/1621
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Sty/1675
• Mal/1700
• Dąb/1759
• Klecz/1767
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Nał/1774
• Dudz/1776
• Lub/1778
• Ant/1788
• Prz/1792
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Prz/1816
• SkorM/1816
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Król/1907
• Lor/1907
• Kr/1917
• Łoś/1918
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Benni/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• ZwO/1924
• Gaert/1927
• Kor/1961

Nōtio, onis. Znáczenie. Wiádomość. Poięcie. Sens. Wiádomość. Koncept.

Signĭfĭcātio. Znáczenie. Znáć danie. Skinienie. Obwiészczenie. Pokazánie. Znák 1. 5.

Upominam i przestrzegam też, áby przez tę notę Apostrofy nie trudniło się znáczenie ábo własność jakiego słowá.

Są niektóré sposoby do mówięnia, w których przełożęnie ádiektiwá czyni wielką różność znáczęnia. náp. [...] une sage femme niewiástá co dzieci rodzącé sie odbiéra. une femme sage niewiástá mądra.

Przes przysłowié rozumié sie tu tęn termin, który przyłączóny do inszégo terminu, znáczęnié jego determinuje.

Są niektore sposoby do mowienia, w ktorych przełożenie Adjektywa czyni wielką rożność znaczenia, na przykład.

une grosse femme, niewiasta gruba.

une femme grosse, niewiasta ciężarna.

Istotną, rożnością w językach tę bydź rozumiem, kiedy mowa obca przystosowana, do mowy Słowiańskiej, tak jest odmienna, że ani w słowach, ani w składzie, ani w znaczeniu, żadnego podobieństwa nie ma.

Wspomnę tu iedne słowo, (i to poźniejszego już wieku ) o ktorego znaczeniu, wielka jest niezgoda. Framea, coby właśnie znaczyło?

Dwoje znaczenia, lub więcej, słowa mające (aequivoca) ażeby słuchającego nie łudziły, a do inszej myśli (procz tej, ktorą ma mowiący) nie przeciągały; potrzeba wesprzeć przydatnemi, albo tak złączyć z inszemi częściami mowy, żeby słuchający mogł dobrze zrozumieć mowiącego.

P. Jakże poznać słowo z dwoch złożone? O. Bo chcąc je rozłączyć, to albo jedno z nich nic nie będzie znaczyć, albo jeżeli oba będą co znaczyć, to by je potrzeba inaczej ułożyć; naostatek to słowo nie ile razy się łączy z imieniem przydatnym zawsze się staje słowo składane (jedno słowo składające), tak jak w Łacińskim in. nap: chcąc rozłączyć następujące słowa: rozpowiadać, obnoszę, przechodzę; pierwsze słowka: roz, ob, prze nic nie znaczą. Te zaś bez-sen-ny, wiele-władny choć mają niejakie znaczenie, chcąc jednak aby miały doskonałe, potrzeba by je tak ułożyć: bez snu, wiele władnący.

Znaczenie przekładań nierozłączających się w słowach składanych.

Wydaje się z tej Koniugacyi, iż język Polski nie ma słow, ktore by same przez się cierpiące znaczenie wyrażały; lecz troistym to nadgradza sposobem [...]

Polskie ten, ta, nie znaczy właściwie Artykułu Francuskiego le, la, bo raczej jest Pokazującym Zaimkiem, i my Polacy nigdy niem sensu albo Znaczenia w Imieniu nie określamy.

Uważaj na koniec znaczenie, i sam sposob mówienia w tym znaczeniu, n. p. dzier-żę i dzie-rzę, skar-żę i ska-rzę

O słowach różne znaczenia mających.

Teraz używają jednej tylko kreski nad Samobrzmiącemi, dla wytchnięcia różnego uderzenia, w rzeczeniach różnego znaczenia, a jednego wymawiania, i podkówki nad Й. dla objawienia krótkości.

Byłoby zaś rzeczą bardzo długą dawać prawidła, ktoré słowo z jakiemi i w jakiém znaczeniu kłaśdź się przyimkami.

Słowa, co do znaczenia, dzielą się na pięć rodzajów

Każdy a przeto i polski język składa się z wyrazów. B. Wyrazy nasze, co do swej natury, są głosami przez usta wydanemi; co do znaczenia zaś, są znakami rozmaitych wyobrażeń naszych , np. papier, pióro, kwiat, człowiek, Bóg i t. d.

Są niektóre imiona, co w liczbie mnogiej inne znaczenie mają, niż w pojedynczej.

B. Mają one [słowa jednotliwe] następujące cztery właściwe znamiona:

1) Ich czas teraźniejszy podług formy czasowania ma znaczenie czasu przyszłego, np. dam, strzelę, padnę, mrugnę [...].

Właściwé czyli piérwotné wieloznaczne Imiona 6: właśc. znaczénié wyrazów, 104.

Tak, widząc dwa wyrazy rownopolskie: muł (mulus) i muł (limus) jednako pisowane, nakłaniane i wymawiane; a w znaczeniach tak daleko od siebie odskakujące, iż i myśl wyrażana przez jeden z nich przycimia się oczywiście, i przenośnia, gdzieby jeden z nich miał znaczenie, dziki kalambur zawięzuje, zastawię całym pierszy, ktory znaczy bydlę; a drugiemu, ktory znaczy szlam, dodam z naczała Społgłoskę G, i tak pismowany czytać będę gmuł, zkąd pojdą wyrazy: gmulić, zagmulenie i t. d.

Społgłoska Ł czyli łoskokąca, zwana niegdyś Tatarską [...]. Niech mi nikt nie ruguje tej użytecznej Głoski, bez ktorej w naszym Języku nastąpiłoby niezmierne zawikłanie, bo nie tylko zstracilibyśmy część powagi wysłowienia Ojczystego, ale nawet nie moglibyśmy się w licznych słowach, ani na uszy, ani na oczy porozumieć, gdy nam teraz ona jedna niezkończone rożnice w pismowaniu i wygłaszaniu między znaczeniami słowa a słowa wykazuje, np. bal, bał [...] — lunie, łunie— laski, łaski [...] — cali, cały [...] — chyl, chył — dal, dał — gal, gał [...] — kul, kuł — klon, klon — Lach, łach [...] — mila, miła — pol, poł [...] — szal, szał — stal, stał [...] — ulany, Ułany [...] — żyli, żyły i t. d.

Jak wielkie pomoce mamy w Staropolskich wzorach do pomnażania Istotnikow, tak osobowych, jak rzeczowych [...], Polski Mowca, mając niezkończenie więcy przedmiotow pod zmysłami, i więcy bałw w wyobrażęci, niż ich mieli nie tylko nasi Przodkowie za Piastow, ale i najstarożytniejsze Narody, mocen jest kilka razy przystosować tę samę zakończkę Istotnika do coraz inszego znaczenia [...] np. zakończka Imion na ica, [...] stosuje się do Imion rodzaju żeńskiego, porownanych z męzkiemi Osobownikami, kończonemi na ik, np. Zastawnica lub Zastawniczka od Zastawnik, Pokutnica od Pokutnik i t. d. [...]tą samą zakończką oznaczają się Istotniki żeńskie, ktorych męzkie nie kończą się na ik, lecz na or, jak np. kocica, słonica, wilczyca i t. d. rożniące się od kociara, słoniora, wilczora i t. d. że tą samą oznaczają się miejsca i rzeczy nieżywotne, np. granica, gromnica, iglica, izbica, kamienica, kaplica, kłonica, wszechnica [...] i t. d. że tą sama oznaczają się niektore choroby: łożnica, zimnica i t. d podobnież zioła: bylica, ciemięrzyca, gorczyca i t. d podobnież lube osady ziemi nasze: Kruświca, Łęczyca, Wiślica i t. d. do ktorych wszystkich nie dobiera się samcow.

O budowie czyli częściach tęż budowę składających jakowego języka, zwyczajnie sądziemy: 1^o. Podług ilości piśmiennych lub rycinnych postaci. 2^o. Podług znaczenia i brzmienia tychże postaci.

Dwojaki jest Rodzaj słów Francuzkich: Męzki i żeński, Słowa Francuzkie do którego rodzaju należą, poznajemy albo z znaczenia albo z zakończenia.

Z Znaczenia.

Męzkiego Rodzaju są: I. Imiona Bożków, Aniołów, Mężów, także Imiona urzędów samym męszczyznom służących [...]. II. Imiona czas znaczące [...].

Zaimki nie tylko na to są potrzebne, aby zastępowały miejsce imion, ale nadto, mają tylko sobie właściwe znaczenie, do zrozumiałości mowy potrzebne, którego żadne imie wyrazić nie może.

Dopiéro teraz wychodzą na widok publiczny pierwsze arkusze Grammatyki z przypisami z całéj wyjętemi (Chritomattia), obejmującemi naukę pisania, składania, wymawiania i znaczenia wyrazów.

Jakkolwiek bowiem znaczenia pojedyncze wyrazów, które się w jeden zrastają, wpływają koniecznie na znaczenie wyrazu złożonego; jednakże to nowe znaczenie, choć niby powstające z tamtych dwóch wyobrażeń, może być od nich bardzo dalekie.

Usuńmy też uwagi, a natomiast zastanówmy się nad znaczeniem przysłówka nie w tenczas, gdy nie jest przeczącym, a prawidło powyższe zrobi się jasném i pewném.

Rozdział IV. zawiera Zaimki z ich znaczeniami. Uchyliłem atoli z między nich Zaimek pytający, gdyż się pospolicie zapytuje Zaimkami względnemi. Spadkowanie Zaimków nieforemnych, i t. d. wyrażono tu nieco obszerniej niż w innych dotąd Grammatykach.

W umieszczeniu zaś ich [wyrazów] obok siebie baczną zwracajmy uwagę, albowiem ze zmianą sąsiedztwa objawiają inne znaczenie: np. zabił go kamień wełny, kamień choroby, kamień marmurowy i t. d.

Jednak niektóre i stopniujące się przymiotniki tworzą tego kształtu przysłówki np. pocichu zamiast pocichemu, pomału zam. pomałemu, potrzeźwu zam. potrzeźwemu: ale, jak widziémy, ten kształt jest raczéj obfitości, niż istotnéj potrzeby: bo one znaczą tyle; co cicho, trzeźwo: pomału zaś inné znaczenie przybrało.

Oprócz brzmienia różnią się jeszcze wyrazy podług swojego znaczenia […].

Użycie lub opuszczenie tego przedimka [nieokreślnego] przed few, little, odmienia ich znaczenie.

Wyrazy księża, bracia uważane dawniéj za rzeczowniki zbiorowe liczby pojedyńczéj, biorą się teraz w znaczeniu liczby mnogiej.

Kiedy te wyrazy pisać łącznie, a kiedy rozdzielać, wskazuje to ich znaczenie, niekiedy zaś sposób wymawiania, np. tō̒jest, to jē̒st, nā̒dto, nad tō̒ i t. p.

Wyobrażenie i znaczenie myśli.

Formowanie wyrazów i ich znaczenie.

[...] Końcówki rzeczowników, mianowicie w 1, 4 i 5. przypadku liczby mnogiéj, zależą także od ich znaczenia; pod tym względem dzielą się rzeczowniki na osobowo-męskie i rzeczowe: [...] do rzeczowych zaś należą tylko imiona zbiorowe ludzi (np. naród, lud), imiona niewiast (np. kobieta, pani, matka, panna), imiona źwierząt jakiegobądź rodzaju (np. koń, wilk, klacz, cielę), i imiona wszystkich rzeczy zmysłowych i myślnych [...].

Każdy wyraz wyraża jakieś wyobrażenie, obecne w myśli mówiącégo. Wyobrażenia nasze rozlicznej są natury, stąd też i wyrazy różnią się znaczeniem między sobą. Dzielimy je zatem na 9 różnych klas, czyli tak zwanych części mowy.

[...] Końcówki zaś skłonnikowe oznaczają stosunki pojęć do siebie bez zmiany samego pojęcia tkwiącego w temácie, kiedy pogłosy cieniują w rozliczny sposób znaczenie piérwiástku i wráz z nágłosami służą do tworzeniá rzeczowników rozmajitego znaczeniá [...].

[…] Prisłóvƙi dlá tego tak nazvane, jiz są predevsistƙim tovarisaⴅi słova, a nástępɳe priⴅotɳikóv i navet jinnyɦ prisłóvkóv, któryɦ znazeɳe ceɳują i bliżéj okréślają.

Wyraz odmienny jest to taki wyraz, który może zmieniać swoją końcówkę bez zmiany swego znaczenia; np. w wyrazie matka, ostatnią syllabę ka zamieniam odpowiednio do myśli, na mat-ce, mat-kę, mat-ki

Bezokoliczny wyraz słowa ma postać rzeczownika, kończy się zwykle na ć, i w zdaniu jest dopełnieniem; wyraża samo tylko znaczenie i niejako treść słowa, bez oznaczenia okoliczności czasu, osoby, liczby i rodzaju […].

Te wszystkie rzeczowniki są rodzaju męskiego na mocy już samego swego znaczenia. Oprócz tego należą jeszcze do rodzaju męskiego rzeczowniki na mocy zakończenia, to jest zakończone w Iszym prz. licz. poj. na jaką spółgłoskę, a zwłaszcza twardą, np. stół, włos, kuk, głóg itd.

Zaimek podług rozmaitego swego znaczenia bywa: osobisty, zwrotny, dzierżawczy, ukazujący, pytający, względny i ogólny.

O spółgłoskach przyjimkowych kierujących wyrazami, i nadających tymże jnne znaczenie, i wytrącających często samogłoski z wyrazów lub zatrzymujących one sobie.

Jeżeli się przypatrzymy któremukolwiek ze zdań powyższych, np. zdaniu: Syn uwielbia ojca, spostrzeżemy, że czynność syna, wyrażona czasownikiem uwielbia, jest czynnością przechodnią przechodzi bowiem z syna na ojca i dopiero przez ten dodatek nabiera wyraźnego znaczenia, bez niego zaś byłaby zaledwie zrozumiałą.

Nikt nie zaprzeczy, że w wielu wyrazach tej kategoryi obie formy są używane powszechnie, niekiedy do jednej lub drugiej formy przywiązało się nawet odrębne znaczenie (regent i rejent).

Różnica formy jest różnicą w znaczeniu: akty (actus) wiary, tragedyi, akta (actum, papiery urzędowe; w 2. p. aktów (nie akt) bez różnicy znaczenia; organy (na chórze), organa n. p. wzroku, słuchu.

Wyrazy, napisane łącznie z nie, mają znaczenie prawie równoznaczne z wyrazami złożonemi z przyimkiem bez; np. niekształtny = bezkształtny, nieład = bezład.

Wyrazy dwu i więcej zgłoskowe rozdzielają się na części zgodnie z wymawianiem, zatrzymując się na samogłoskach końcowych i nie zwracając uwagi na znaczenie tych części; np.: gło-wa, gło-sy, pra-wo, wo-zić, wó-zek, za-ba-wa, o-ko-li-ca...

Kreskowane ó brzmi jak polskie o i ma to samo znaczenie co polski wykrzyknik ó!

Wiemy już, że wyraz jest częścią zdania (§ 8). Każdy wyraz posiada również swoje znaczenie, np. wyraz człowiek ma inne znaczenie niż wyraz kamień; biały co innego znaczy niż czarny; co innego sześć, a co innego dziesięć i t. d.

Ze względów uszanowania powszechnie piszą przez wielką literę nazwy: Bóg (ale bogi pogańskie), Trójca św., Mesjasz, Zbawiciel, Syn Boży, Baranek Boży, Pan, (w znaczeniu Bóg).

Semantyka (nauka o znaczeniu wyrazów).

Akcenty [...] Znaczenie wyrazu w wielu wypadkach zawisło od tonu, w jakim je wymawiamy, zależnie od naszego psychicznego stanu w danej chwili. Zdanie: „Ja cię nauczę”, może oznaczać zarówno obietnicę, jak i groźbę. Tu decyduje ton.

II. Nauka o wyrazach. A. Nauka o znaczeniu wyrazów. Wszystkie wyrazy w naszej mowie dadzą się podzielić na dwie grupy: 1. Wyrazy samodzielne t.j. takie, które same przez się mają wyraźne znaczenie (ojciec, dom, praca, żyję, dobry, śpiewać, pięknie itd.). 2. Wyrazy niesamodzielne zaś nie mają same przez się znaczenia wyraźnego (do, od, przez, gdyż itd.).

Wogóle pojęcie»wyrazu«zgoła nie jest pojęciem należącem do fonetyki, lecz związanem już ze znaczeniem danego kompleksu głosek, fonetyka tymczasem ma do czynienia wyłącznie z głoskami i grupami głosek.

[...] ńeśeva, i ̯eźʒ'iva mają już pełne znaczenie liczby mnogiej.

Zupełnie tak samo ma się rzecz w zasadzie z poszczególną głoską, tylko twór to o wiele pierwotniejszy niż wyobrażenie psychofonetyczne wyrazem nazywane, i stosunek wyrazu do jego znaczenia, to jest wyobrażenia fonetycznego wyrazu do wyobrażenia lub pojęcia, przezeń oznaczonego, oraz stosunek do wyobrażeń przy używaniu danego wyrazu za każdym razem faktycznie przeżywanych, są dosyć różne od stosunku głoski do jej znaczenia i do jej jednostkowych, każdorazowych wyobrażeń; ale różnica to tylko stopnia, a nie istoty.

Rodzaj wyrazów można rozeznać ze znaczenia tychże i z końcówki.

I. — Ze znaczenia. — 1) Należą do rodzaju męskiego:

a) istoty żyjące rodzaju męskiego, oraz imiona własne, stany i zajęcia właściwe rodzajowi męskiemu,, n. p. João (Jan), leão (lew), rei (król), juiz (sędzia).

Pewne podstawy do nauki o znaczeniu wyrazów zyskał już studjujący przy nabywaniu wiadomości wstępnych z Podręcznika Szobera.

Praktyczny rezultat tego powoływania się na mistrza stanowi u Dobrackiego obok posługiwania się nowożytnymi terminami także ich słownik niemiecko-łacińsko-polski, zawarty w jednej edycji drugiego wydania jego gramatyki.

Terminologia [...].

Coniugatio — sprzężenie [...]; participium — uczestnik, significatio — znaczenie, tempus praesens — czas przytomny, praeteritum — przeszły, plusquamperfectum — cale, zupełnie (s. 238) przeszły, futurum — przyszły; persona — osoba, verbum personale — osobiste, personalne.

Przeprowadzona jej krytyka w stosunku do Duchênebillota budzi ciekawość, jak wyglądała ona u samego Malickiego, bo każe się spodziewać u niego i pod tym względem szeregu zmian.

Terminologia. Litera vocalis — wokala [...].

Coniugatio — koniugacyja [...], participium — uczęstnictwo, significatio — znaczenie, tempus praesens — czas teraźniejszy, obecny, niniejszy, praeteritum — przeszły, plusquamperfectum — więcej niż doskonały, dawno przeszły, futurum — przyszły, futur.