terminów gramatycznych online
zdanie rozkazujące
Język: polski
Zdanie żądające (rozkazujące). Jedna z odmian zdań wyróżnianych ze względny na intencję mówiącego [...], służąca do domagania się spełnienia rozkazu, prośby, nakazu, zachęty, rady itp.
Cytaty
Zdanie jestto szereg wyrazów tak ułożonych, że z nich powziąść można dokładnie o czém się mówi wyobrażenie. [...] Wyrażając myśli nasze możemy twierdzić, rozkazywać, zapytywać lub przeczyć. Stąd każde zdanie może być twierdzące, rozkazujące, pytające lub przeczące. [...] Zdanie jest albo proste albo złożone.
Główne przepisy szyku grammatycznego ściągające się szczególniéj do zdań opowiadających (повѣствовательное предложенiе) zmieniają się w zdaniu rozkazującém (повелительное предложенiе), pytającém (вопросительное) i odpowiadającém (отвѣтное).
Zdanie, a, lm. a, n. [...] 3) = gram. myśl słowami oddana. Zdanie gołe; zawierające w sobie tylko podmiot i orzecznik bez określników. Zdanie pojedyńcze; zawierające tylko jeden podmiot i jeden orzecznik. Zdanie rozszerzone; główne, wyjaśnione przez podrzędne. Zdanie określające; takie, które służy do bliższego określenia podmiotu, orzecznika lub określnika. Zdanie dopełniające; które dopełnia myśli. Zdanie nawiasowe; takie, które często się umieszcza w nawiasie i bez nadwerężenia myśli może być opuszczoném. Zdanie ściągnione, v. złożone; takie, w którém dwie lub więcéj części jednakowéj przyrody łącznikiem v. spójnikiem są związane np. Słońce oświeca i ogrzewa ziemię. Zdanie opowiadające; zawierające w sobie opowiadanie. Zdanie pytające; zawierające w sobie zapytanie. Zdanie rozkazujące; zawierające w sobie rozkaz. Zdane przecinkowe; ret. przecinek, zdanie odgradzające się przecinkiem. Zdanie przecinkowe niemal o połowę od średnikowego powinno być krótsze. Zdanie średnikowe, ret. ob. Średnik. Długość zdania średnikowego mniéj więcéj odpowiadać powinna długości najdłuższego wiersza w poezji [...].
Co do formy zdania dzielą się: I. Ze względu na czynność umysłową mówiącego: 1) na zdania oznajmujące [...]. 2) na zdania pytajne [...]. 3) na zdania pożądające, które się znowu dzielą na: a) życzące [...] b) i rozkazujące.
Rozkazujące, p. zdanie III.
Zdania i równoważniki zdania rozkazujące, w których mówiący rozkazuje, zakazuje, żąda, życzy sobie, prosi itp. usiłując tak oddziałać na sposów zachowania się otoczenia (lub rzadziej siebie samego).
Zdanie rozkazujące najczęściej zawiera orzeczenie w trybie rozkazującym [...]. Aby wyrazić rozkaz w sposób łagodny, objawić życzenie, można użyć zdania z orzeczeniem w trybie przypuszczającym [...]. Trafia się, że osobowa forma trybu oznajmującego, najczęściej czasowników dokonanych, wypowiedziana z odpowiednim przyśpiewem, ma znaczenie rozkazu, prośby itp. [...]. Dla wyrażenia życzenia mamy kilka osobliwych zwrotów: są to mianowicie zdania, które zaczynają się od spójników gdyby, żeby, aby, bodaj, bodajby.