terminów gramatycznych online
enklityka
Język: polski
Geneza: łac. enclitica < grec. enklitikós 'nachylający się'
- Etymologia (Słoworód): Mał/1879
- Głosownia: Kr/1897
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- Nauka o głosce: Kl/1939
- Nauka o głoskach: Szob/1923
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Składnia: Mał/1863
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, tom II (D-G): Dor/1958–1969
Enklityka. Wyraz nie mający własnego akcentu, lecz tworzący całość akcentową (tzw. zestrój akcentowy) z wyrazem poprzedzającym.
Cytaty
§. 807. Z pomiędzy wszystkich części mowy, tylko negacya nie, przyimki, spójniki, i nieakcentowane formy zaimków (enklityki), jak np. się, ci, cię, mi, mię, go, mu, je, itp. przywiązane są do pewnych miejsc w zdaniu, w takim sensie, że stawione na inném miejscu, nadają całemu tokowi brzęk przeciwny uchu polskiemu.
Przejdźmy teraz do pytania, czém się od siebie zewnętrznie różniły owe dwa zarodowe skłonniki?
Różniły się partykułami, które się jako t. zw. enklityki do tematu danego imienia doczepiały z końca tegoż tematu i z nim razem wytwarzały takie wyrażenia, jak dzisiejsze niemieckie dabei, darum, deinerseits, desshalb.
Enklityka bhi, a jako samoistny przyimek abhi, pierwotnie znaczyć musiała około, i nią to się we wszystkich trzech gramatycznych liczbach posługiwał spoczynkowy ów skłonnik.
Do wyrazów swojskich z akcentem na trzeciej zgłosce od końca należą złożone z dwóch wyrazów, z których drugi, końcowy jest cząstką jednozgłoskową, bez samodzielnego znaczenia i akcentu, czyli enklityką; cząstka ta, nie wnosząc do danego wyrazu pojęcia odrębnego, nie wpływa też na zmianę akcentu wyrazu głównego.
Ten zaimek to po łączniku ma wagę enklityki, i dlatego pisze się zwykle razem z łącznikiem albo łączy się z nim kreską (—); przy opuszczeniu łącznika pozostaje samo to z przeczeniem to nie.
Enklityka, i, lm. i gram. wyraz tak ściśle związany z poprzednim, że jego akcent zależy od akcentu wyrazu poprzedniego (np. bądź, li, że itp.) <Gr. enklitikē>
Wyrazy, nieposiadające samodzielnego przycisku, nazywają się enklitykami lub proklitykami, zależnie od tego, czy łączą się 'z wyrazami, poprzedzającemu je, czy też z następującemi po nich.
Jako szczególny wypadek tych samych objawów przedstawia się metatonja (i przesunięcie przycisku) w złożonej odmianie przymiotników, gdzie formy zaimka jь ja je, stając się enklitykami, wywoływały swoiste zmiany w tym kierunku, a dalej metatonja (i przesunięcie przycisku) w odmianie czasu teraźniejszego i w niektórych innych formach odmiany por. §§ 18 i 22.
Jestem st. jeśm jeleń jodła jeszcze język.... obok enklityki st. (dial.) eż(e).
§ 519. Czasownik jeśm we wszystkich osobach i liczbach używa się w dwu funkcjach syntaktycznych: jako orzeczenie, na które pada akcent i jako spójka, która może być enklityką przy orzeczniku rzeczownikowym lub przymiotnikowym, a zawsze jest enklityką przy imiesłowie na -ł, z którym razem tworzy czas przeszły złożony.
Enklityka, wyraz bezprzyciskowy, następujący po przyciskowym, np. umył się.
Nie akcentowany wyraz, który łączy się w całość akcentową z wyrazem poprzedzającym, nazywa się enklityką.
Enklityka ż III jęz. «wyraz zwykle jednozgłoskowy, nie mający samodzielnego akcentu, łączący się pod względem akcentowym z wyrazem poprzedzającym»: Enklityka, będąc w gruncie rzeczy osobnym wyrazem jednozgłoskowym, pomimo objęcia jej wspólnym akcentem z poprzedzającym wyrazem, nie może wpływać na miejsce akcentu tego ostatniego. DŁUS. Proz. 12. // SW. <gr. enklitikḗ>.