terminów gramatycznych online
spójka samogłoska łącząca
Spójka. [...] 2. Samogłoska tematyczna, np. a w łac. laud-a-re ‘chwalić’. W tym ostatnim znaczeniu termin używany głównie w gramatykach szkolnych jęz. łac. i grec.
Cytaty
Dąży język do szczelnego spajania części, w skład wchodzących, osobliwie za pomocą spójek o, y (i); i uważa je w odmianie za jednę całość; np. Dawniéj: M. białogłowa, P. białéjgłowy [...] Dziś lepiéj już: M. białogłowa, P. białogłowy.
Te końcówki łączą się albo bezpośrednio z podstawą, albo za pośrednictwem samogłoski, którą tu spójką nazywamy, przy czem niektóre zmiany głosek zachodzą, przez co powstaje sześć odmian czasu teraźniejszego.
1). Imiesłów nieodmienny czasu teraźniejszego przybiera końcówkę nc, która z poprzedzającą spójką zlewa się w ąc, np. plot enc=plotąc, odmienny: plotący-a-e. [...] Podobnie jak 3cia osoba 1. m. czasu teraźn. kończyła się niegdyś na ęt, tak ten imiesłów kończył się na ęc, a nawet na nosową samogłoskę bez c [...]. Ten imiesłów odmieniał się w staréj polszczyźnie jak rzeczownik, w 7ym p. I. p. kończył się na y: siedzęcy, stojęcy [...]. Do dziś dnia pozostał ślad jego w znaczeniu przysłówkowem na pytanie: w jaki sposób? np. klęczący się modliła [...].
Te ruchome i zmienne części stanowią zawsze drugą czyli końcową połowę formy czasownika, i dzielą się: [...] B) na spójki (Bindelaut, Bindevokal).
Imiesłów bierny teraźniejszy ma spójkę o, i to z przybraném j, jeżeli tego potrzeba; np. wid-o-my, kry-j-omy.
Przez przyczepianie się więc do żródłosłowu odpowiednich spójek i zakończeń otrzymujemy formy czasu teraźniejszego, jak oto okazuje wizerunek następujący: I. osoba licz. poj. ku-ja-m (kuję), id-a-m (idę).
Odnośnie do piérwoskładni każdy wyráz musi zawieráć w sobie piérwiastek (etymon), wyráżający główną część wyrazu, którá jest podstawą i źródłem pojęciá. Piérwiástkiem, po grecku etymon, nazywámy tę część wyrazu, którą Łacinnicy nazywają radix, Niemcy Wurzel (korzeniem). Mało jest wyrazów w mowie Jafetidów, któreby były gołemi pierwiástkami, jak np. ul, tok, vóz, rok itd., lecz po większéj części pierwiástki będące główną częścią wyrazu, są otoczone na początku lub na końcu głoskami, s których piérwsze nazywamy nágłosami (praeformativa), drugie zaś są albo pogłosy (afformativa), albo końcówki (suffixa). I tak w wyrazie ulica, ul jest pierwiástkiem, c pogłosem, a końcówką, i spójką łączącą piérwiástek s pogłosem [...].
W pierwszéj części wykázaliśmy jilość brzmień i głosów języka polskiego, jich podziáł na samogłoski i spółgłoski, jednych i drugich rodowód, jich przemiany w skutek jich wzajemnego wpływu na siebie i przyczyny tychże przemián w wyrazach polskich. A poniewáż te wyrazy, w których zachodzą rzeczone przemiany głosek, tych nájpiérwszych i nájpiérwotniejszych żywiołów każdéj mowy ludzkiéj, pod względem gramatycznym nie są jednego i tego samego składu i budowy, i gramatyka porównáwczá prócz głosek odróżniá w składzie i budowie wyrazów i jinne gramatyczne cząstki składowe wyrazów, przeto wyjáśniając prawa głosowe głosek, musieliśmy się mimowolnie spotykać z dopiéro rzeczonemi gramatycznemi cząstkami w skłád wyrazów wchodzącemi, jakiemi są piérwiástek (etymon, radix, niemieckie Wurzel), pień czyli temat (thema, Stamm), nágłos (praefixum, Vorsylbe), pogłos (afformativum, affixum, Nachsylbe, Wortbildungssuffix), końcówka (suffixum, Biegungssuffix albo Endung), spójka (Bindevocal), nasuwka (prothesis, Vorschlag), wsuwka (epenthesis, Einschiebsel), zasuwka (epithesis lub paragoge) itd.
Końcówki te osobowe łączą się s temátami słównemi za pośrednictwem samogłoski, którą nazywámy spójką, albo téż bezpośrednio […].
Te zakończenia łączą się ze źródłosłowem czasownika, albo bezpośrednio, albo za pomocą spójek. Spójki są to takie głoski, zapomocą których łączymy końcówki ze źródłosłowem czasownika.
Nazywam wstawką to, co powszechnie gramatyka porównawcza zowie w pewnych razach spójką (Bindelaut, Bindevocal), w innych zaś cechą trybową (Moduscharacter). I ja także za drugimi tak to nazywałem w mojéj Gramat. z r. 1863.
Ta to też właśnie tak chameleonowa rola, jaką to a, o, e, ą, słowem ta najprzód funkcyjna wstawka, a potém istne quodlibet w ustroju konjugacyjnym spełnia, była tego powodem, że je dotąd w lingwistyce tak przeróżnie, a zawsze zbyt jednostronnie definiowano i nazywano (spójka czyli Bindelaut, Bindevocal — Zwischensylbe, Klassenvocal, Thematischer Vocal, Stammbildungssuffix itd.)
„Spójka" zaś wydaje mi się już z gruntu przeciwném prawdzie dziejowéj nazwaniem , choć i ja dawniéj za przykładem drugich, rzeczy dobrze nie rozważywszy, nomenklatury téj używałem. Jakże bowiem upatrywać we wstawce żywioł spajający, kiedy się rzecz ze stanowiska historycznego właśnie przeciwnie przedstawia: wszakże ta rzekoma „spójka" jak klin jaki się włupia w formy już z dawien dawna ścisłą całość tworzące, a bezwstawkowe; [...]. Raczej by zatém j tutaj należało nazywać rozłączką, przegródką, aniżeli spójką!
Bindevocal spójka.
Spójka Bindevocal.
Końcówki te dodają się albo bezpośrednio do tematu, albo za pośrednictwem pewnych samogłosek, zwanych w takim razie spójkami.