terminów gramatycznych online
Wurzel
Język: niemiecki
- Część druga. Rzecz o zgłoskach: Such/1849
- Etymologia (Słoworód): Mał/1879
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Projekt terminologii: KarłT/1885
- Wstęp do Głosowni. - Język słowiański i jego narzecza. - Abecadło wszechsłowiańskie. - Podział mowy odnośnie do Głosowni.: Malin/1869
- Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869
Cytaty
Rdzeń (Wurzel, radix), w którym tkwi piérwszy zaród do znaczenia słowa.
[...] Czasowniki dokonane są co do postaci trojakie: 1. Z przyimkami złożone, np. niedok. czytał, dokon. przeczytał [...]. 2. Pierwotnie-dokonane, np. dok. dał, niedok. dawał […]. 3. Do niektórych niedokonanych dobieramy dokonanych z innego pierwiastku (Wurzel), np. niedok. kładł, dok. położył [...].
Różnica między źródłosłowem (thema, Stamm) a pierwiastkiem (radix, Wurzel) jest taka, że pierwszy, t. j. źródłosłów, np. dyma w słowie (wy)dymać, służy za materyał konjugacyjny tylko jednemu słowu; przeciwnie pierwiastek jest źródłem, z którego rodzi się cała familia wyrazów, mających każdy swój osobny źródłosłów, a idących z jednego wspólnego pierwiastka. Tak np. w słowie wydymać źródłosłowem jest dyma, a pierwiastek całej tej rodziny wyrazów, do których i wydymać należy, jest dъm. Możnaby przeto słusznie pierwiastek nazwać źródłosłowem źródłosłowu.
Odnośnie do piérwoskładni każdy wyráz musi zawieráć w sobie piérwiastek (etymon), wyráżający główną część wyrazu, którá jest podstawą i źródłem pojęciá. Piérwiástkiem, po grecku etymon, nazywámy tę część wyrazu, którą Łacinnicy nazywają radix, Niemcy Wurzel (korzeniem) [...].
W pierwszéj części wykázaliśmy jilość brzmień i głosów języka polskiego, jich podziáł na samogłoski i spółgłoski, jednych i drugich rodowód, jich przemiany w skutek jich wzajemnego wpływu na siebie i przyczyny tychże przemián w wyrazach polskich. A poniewáż te wyrazy, w których zachodzą rzeczone przemiany głosek, tych nájpiérwszych i nájpiérwotniejszych żywiołów każdéj mowy ludzkiéj, pod względem gramatycznym nie są jednego i tego samego składu i budowy, i gramatyka porównáwczá prócz głosek odróżniá w składzie i budowie wyrazów i jinne gramatyczne cząstki składowe wyrazów, przeto wyjáśniając prawa głosowe głosek, musieliśmy się mimowolnie spotykać z dopiéro rzeczonemi gramatycznemi cząstkami w skłád wyrazów wchodzącemi, jakiemi są piérwiástek (etymon, radix, niemieckie Wurzel), pień czyli temat (thema, Stamm), nágłos (praefixum, Vorsylbe), pogłos (afformativum, affixum, Nachsylbe, Wortbildungssuffix), końcówka (suffixum, Biegungssuffix albo Endung), spójka (Bindevocal), nasuwka (prothesis, Vorschlag), wsuwka (epenthesis, Einschiebsel), zasuwka (epithesis lub paragoge) itd.
Różnica między tematem a pierwiastkiem (radix, Wurzel) jest taka, że temat ukazuje pierwiastek już w połączeniu z jaką końcówką albo przyrostkiem.
Ów zaś zawiązek słowa pierwotnego jakim np. jest mr w składzie słowa mrzeć, nazywa się PIERWIASTKIEM (radix, Wurzel) całéj rodziny wyrazów, które z niego biorą początek.
Pień, Pienny Wurzel, –haft.
Wurzel Pień, –haft Pienny.