pień

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Such/1849
• Malin/1869
• Mał/1879
• KarłT/1885
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Kr/1917
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Gaert/1927
• Kor/1961

W pierwszéj części wykázaliśmy jilość brzmień i głosów języka polskiego, jich podziáł na samogłoski i spółgłoski, jednych i drugich rodowód, jich przemiany w skutek jich wzajemnego wpływu na siebie i przyczyny tychże przemián w wyrazach polskich. A poniewáż te wyrazy, w których zachodzą rzeczone przemiany głosek, tych nájpiérwszych i nájpiérwotniejszych żywiołów każdéj mowy ludzkiéj, pod względem gramatycznym nie są jednego i tego samego składu i budowy, i gramatyka porównáwczá prócz głosek odróżniá w składzie i budowie wyrazów i jinne gramatyczne cząstki składowe wyrazów, przeto wyjáśniając prawa głosowe głosek, musieliśmy się mimowolnie spotykać z dopiéro rzeczonemi gramatycznemi cząstkami w skłád wyrazów wchodzącemi, jakiemi są piérwiástek (etymon, radix, niemieckie Wurzel), pień czyli temat (thema, Stamm), nágłos (praefixum, Vorsylbe), pogłos (afformativum, affixum, Nachsylbe, Wortbildungssuffix), końcówka (suffixum, Biegungssuffix albo Endung), spójka (Bindevocal), nasuwka (prothesis, Vorschlag), wsuwka (epenthesis, Einschiebsel), zasuwka (epithesis lub paragoge) itd.

[…] Pień czyli temát urábiá się przez przydanie do piérwiástku na jego początku lub końcu głosek […].

Używałem dawniéj na określenie téj [...] części czasownéj za przykładem Kopczyńskiego i prawie wszystkich następnych gramatyków, wyrazu źródłosłów, jednakże obecnie od tego odstępuję: nazwa ta bowiem nie tylko jest urobiona najwadliwiej, ale i nie wyraża bynajmniéj rzeczy tutaj potrzebnéj. [...] nie ma żadnéj trafnéj polskiéj nomenklatury, gdyż np. osnowa, pień, rdzeń, tło, podścielisko czasownika itp. wszystko to są niezręczne i nieodpowiednie nazwania: najlepiej przeto będzie poprzestać tu już na tym obcym wyrazie temat, ile że takowy już jest w całéj lingwistyce tegoczesnéj przyjęty.

Pień, Pienny Wurzel, –haft.

Wurzel Pień, –haft Pienny.

∨ˉ pień (Wurzel).

W sprawie dzielenia wyrazów zawiera memoryał p. Karłowicza następującą uwagę: "Prawdziwie naukową podstawą dzielenia wyrazów byłoby zaniedbane dotychczas uwzględnienie w tym razie pni i osnów. Jeżeli trzeba np. przenieść cisnąć, to najracyonalniejby było oddzielić pień od przyrostków i dzielić: cis-nąć, ale nie ci-snąć; wszakże prawidła tego bezwzględnie polecać nie można, bo któżby np. chciał pisać wróc-ić, coby zbyt niezgodnem było z tradycyą".

Obok tych czterech grup pierwotnych są jeszcze dwie inne, polegające na analogicznem szerzeniu się pnia mle- lub na przechodzeniu do konjugacji IV 1.

Czasowniki klasy drugiej, typ dźwignę, przedstawiają podobny stan rzeczy. Pnie ze zgłoską rdzenną akutową wykazywały oczywiście tak czy owak skrócenie i to jest powszechnie utrzymane.

Pnie (collectiva) na -ьje wzgl. -ije tak samo: dąbie prącie włósie kłósie.

Może być tak samo oboczność jazda || jeździć jeżdżą, ale etymologiczny skład tego pnia niezupełnie pewny.

Pień, p. wyrazy I B.

Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego [...].

Etymologia — pierwoskładnia, słowotwórstwo: radix — pierwiastek, praefixum — nagłos, suffixum — pogłos, thema — pień, temat, terminatio — końcówka, gradus incomparabilis — przymiotnik zdrobniały, zgrubiały.

Niektóre z przytoczonych terminów znaleźć można i u A. A. Kryńskiego [...].

Etymologia — etymologija: radix — pierwiastek, pień, rdzeń, suffixum — przyrostek, thema — osnowa, temat, terminatio — końcówka, aspectus — postać.

Istniejące w pewnych kategoriach nowe zamieszanie terminologiczne wywołało oczywiście chęć likwidacji istniejącego stanu rzeczy przez ustabilizowanie dla danych pojęć pewnych określeń. Ich projektu wraz z uwagami teoretycznymi dostarczył J. Karłowicz [...].

Etymologia — słowotwór: compositio — złożenie, radix — pień, praefixum — rostek, suffixum — przyrostek, infixum — wrostek, thema — osnowa, terminatio — końcówka.