terminów gramatycznych online
tryb rozkazujący
- Mownia: Morz/1857
- Objaśnienie terminologii: Morz/1857
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Rozdział VII. O słowie: Szt/1854
- Słownik, t. 5: Próba-R: SW/1900-1927
- Słownik, t. 7: T-Y: SW/1900-1927
Tryb jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. Tryb rozkazujący służy do wyrażania polecenia, zakazu lub życzenia (użycie optatywne t. rozkazującego); chęć wywołania i słuchacza określonej reakcji.
Cytaty
Tryb jest to pewna odmiana słów, stósująca się do pewnych okoliczności, z jakiemi sąd czyli zdanie o rzeczach jest połączone. [...] Mamy ich [...] pięć: bezokoliczny, oznajmujący, warunkowy, łączący i rozkazujący.
Tryb rozkazujący oznacza przymówienie, czyli zalecenie komuś wykonania lub zaniechania jakiego sądu, czyli zdania, np. pisz! nie pisz! pracujcie! nie próżnujcie! i t. d.
Tryb rozkazujący nie ma żadnej cechy głównéj, ale tylko przydatkowe dlatego, że się formuje od trybu oznajmującego z pewnym przydanym zakończeniem, np. tryb oznajmujący: gra, tryb rozkazujący: graj, grajmy, grajcie i t. d.
Tryb rozkazujący mieści w sobie czasów cztéry, razem niedokonanych i dokonanych, osobistych i nieosobistychm np. czytaj! przeczytaj! czytać było! przeczytać było!.
Tryby wyrabiają się w stanach, a są następujące: [...] 4. Tryb wykrzyknikowy, rozkazujący, w którym wyrobiony jest rozkazowiec; — ma tylko jeden zwrot z czasów teraźniejszego i przyszłego pomieszany, wszakże obecnemu najwłaściwszy; odmienia się przez iloskazy, a w nich przez trzy posługi, osobne dla sprawomianów jednorazowych, jednociągłych i powtarzanych, np.: kropniéj, krop, wykrop, wykrapiaj.
W grammatykach ta posługa trzecia (osoba piérwsza) trybu rozkazującego jest opuszczoną, a ma prawo stanąć tam również posługą piérwszą (osobą trzecią).
Rozkazowiec .... Tryb rozkazujący.
Tryb, u, lm. y [...] gram.: T. słowa, czasownika = postać konjugacyjna, wyrażająca pewien stosunek czynności do rzeczywistości: T. oznajmujący, warunkowy, rozkazujący. T. bezokoliczny, infinitivus, oznajmujący, indicativus, rozkazujący imperativus modus. Kopcz.
Rozkazujący [...] Gram. Tryb R. (= rozkaźnik).
Rozkaźnik, a, lm. i [...] 2. gram. tryb rozkazujący słowa.