terminów gramatycznych online
tryb przypuszczający
Język: polski
- Fleksja: PolTerm/1921, Król/1922
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o odmianie wyrazów: Szob/1923
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- Odmienne części mowy: Lerc/1877
- Słowniczek: Gaert/1927
Tryb jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. Tryb przypuszczający oznacza czynność hipotetyczną: możliwą lub nierealną, bywa używany także dla wyrażenia życzenia [...], prośby, złagodzonego rozkazu [...], powątpiewania.
Cytaty
Tryb idealny cz. przypuszczający (Conjunctivus, albo raczéj Modus Hypotheticus) wyraża w ogóle taki stósunek między podmiotem a przypisaną mu czynnością, że sferą téj czynności jest tylko sama możność, wyobraźnia, myśl, - ale nie rzeczywistość. Jeżeli mówię: gdybym był poetą, napisałbym poemat, to daję do rozumienia, że napisanie poematu, o ile ono mnie dotyczy, rzeczywiście miejsca nie ma, i że zależy od okoliczności, któréj rzeczywistość także jest zgoła niepewna. Gdyby bowiem była pewna, mie mówiłbym: gdybym był poetą, ale: jestem poetą - więc napiszę poemat.
Tryb przypuszczający wyraża warunek, powątpiewanie, niepewność, możebność a nie rzeczywitość, np. Napisałbym, gdybym umiał. Dałbym, gdybym miał. Przyszedłbym, gdybym mógł itd.
TRYB WARUNKOWY cz. PRZYPUSZCZAJĄCY wyraża w ogóle taki stósunek między podmiotem a czynnością mu przypisaną, że sferą téj czynności jest tylko sama możliwość, wyobraźnia, przypuszczenie, - ale nie rzeczywistość. Jeżeli np. mówię: gdybym był poetą, napisałbym poemat, to daję do rozumienia, że napisanie poematu, o ile ono mnie dotyczy, rzeczywistéj bytności nie ma, i że zależy od okoliczności, któréj rzeczywistość także jest zgoła niepewna. Gdyby bowiem była pewna, mie mówiłbym: gdybym był poetą, ale: jestem poeta - więc napiszę poemat.
Tryb orzekający, przypuszczający i rozkazujący.
Strona czynna. Tryb orzekający. [...] Tryb przypuszczający. Czas teraźniejszy: l. p. pisałbym, pisałabym, pisałobym - byś, by, l. m. pisalibyśmy [...] Czas przeszły: pisałbym był, pisałabym była... Tryb rozkazujący.
Tryb przypuszczający wyraża czynność, która się przedstawia mówiącemu, jako coś przypuszczalnego, nierzeczywistego, możliwego lub pożądanego, nap. Cóżby powiedział na to stary Rejtan, gdyby ożył.
Podstawą form trybu przypuszczającego jest [...] imiesłów przeszły czynny.
★Tryb (modus) oznacza stosunek czynności do rzeczywistości i woli mówiącego: a) ★orzekający (oznajmujący, indicativus).b) ★przypuszczający (łączący, coniunctivus).
Przypuszczający tryb, p. czasowniki II 3.
Tryb przypuszczający nazywa czynność (stan), która: 1) nie dzieje się rzeczywiście, ale mogłaby się dziać, np. Poszedłbyś se mną [...] 2) nie dzieje się, ale powinna by się dziać, np. Przestałbyś mi dokuczać! [...] 3) nie dzieje się rzeczywiście, ponieważ zaszły okoliczności uniemożliwiające jej powstanie, np. Pewnego dnia niedźwiedź rzucił się na namiestnika. Namiestnik byłby zginął niezawodnie, gdyby nie pan Longinus.
Forma trybu przypuszczającego jest złożona z dawnego imiesłowu przeszłego [...], partykuły -by- oraz końcówek, znanych nam już z odmiany czasy przeszłego, -m, -ś, -o, -śmy, -iście, -o. Partykuła by wraz z końcówkami jest ruchoma, można więc powiedzieć: Pisałbym zadanie albo Zadanie bym pisał [...]. Poprawny akcent pada w tych formach na trzecią zgłoskę od końca wyrazu w liczbie pojedynczej i w 3 os. l. mn., np. p/isałbym [...], a na czwartą od końca w 1 i 2 os. l. mn., np. pis/alibyśmy [...].
W odniesieniu do przeszłości forma trybu przypuszczającego przybiera jeszcze formy 3 os. czasu przeszłego: był, była, było, byli, były, więc: pisałbym bym lub byłbym pisał, pisałabyś była lub byłabyś pisała.
Forma trybu przypuszczającego może mieć różne znaczenia, mianowicie: a) Nazywa czynność (stan), którą mówiący uważa za przypuszczalną i w rzeczywistości możliwą [...] b) Nazywa czynność (stan), którą mówiący uważa wprawdzie za przypuszczalną, ale ze znanych powodów za niemożliwą w rzeczywistości [...] c) Nazywa czynność (stan), której mówiący pragnie, życzy sobie (stąd ten tryb nazywają też życzącym); posługujemy się tedy trybem przypuszczającym dla wyrażenia łagodnego rozkazu, zakazu, życzenia, rady [...] d) Wyraża oględny, grzeczny sposób twierdzenia, zapytania, żądania, rady.
Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].
Flexio — fleksyja: casus — skłonnik (1879), genus — strona, verbum reflexivum — czasownik zwrotny, modus coniunctivus — przypuszczający, idealny, warunkowy, infinitivus — bezokolicznik (1879), participium praesentis — imiesłów współczesny, praeteriti — zaprzeszły.
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Fleksja [...]; strona, tryb orzekający, przypuszczający, bezokolicznik, imiesłów współczesny, uprzedni, przymiotnikowy, przysłówkowy, czasownik właściwy, słowo osobowe.