terminów gramatycznych online
spółgłoska głośna dźwięczne
Język: polski
- Głosownia: Kr/1897
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Pisownia: Kr/1897, Król/1907
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Terminologia brzmień: KarłT/1885
Cytaty
Co do spółgłosek [...] Nie potrzebuję też dowodzić, że j, m, n, r, ł bywają głośnymi i cichymi.
SPÓŁGŁOSKI [...] Przeciągłe. Głośne Ciche. Podniebienne [Głośne] j [Ciche] j. Nosowe [Głośne] m n [Ciche] m n. Powiewne [Głośne] w [Ciche] f. Przydechowe [Głośne] h [Ciche] ch. Drgające [Głośne] r ł [Ciche] r ł. Syczące [Głośne] z [Ciche] s. Szumiące [Głośne] ż [Ciche] sz. Spółprzeciągłe Spółsyczące [Głośne] dz [Ciche] c. Spółszumiące [Głośne] dź [Ciche] cz. Doraźne. Gardłowe [Głośne] g [Ciche] k. Zębowe [Głośne] d [Ciche] t. Wargowe [Głośne] b [Ciche] p.
Stąd znowu wszystkie spółgłoski ze względu na samo ich brzmienie dzielimy na głośne albo dźwięczne, dawniej nazywane słabemi: b, b', d, g, g', w, w', z, h, dz, dż, dź, ż, ź, r, rz, m, ł, l.
Przy wymawianiu spółgłoski głośnej bierze udział krtań, to jest drgają napięte struny głosowe.
§ 390. o jasne. W niektórych wyrazach mamy o jasne, pomimo że znajduje się ono w zgłoskach zamkniętych spółgłoską pierwotnie głośną, jak oto: od, pod, dzięcioł, gąsior, gruczoł.
H I. jęz. = spółgłoska tylno-językowa twarda, głośna a. dźwięczna (honor, hotel, wahadło...). Przed samogłoską i ma brzmienie miękkie h', które w piśmie oznacza ś. tą samą literą h (historia, hijena, hipoteza...). Oprócz wykrzykników ha, hej itp. i utworzonych od nich wyrazów, używa się tylko w wyrazach obcych i przyswojonych z innych języków, jak herbata, hełm, pohahaniec, braha... lub też w niektórych swojskich, przekształconych pod wpływem obcym; np. hańba (z † gańba), hardy (z † gardy), hołota (z † gołota it p. Spółgłoska h dawniej wymawiała się odrębnie jako głośna i dziś wymawia się tak w niektórych tylko okolicach polskich; w wymawianiu zaś większości głośne h dzisiaj prawie nie istnieje i zastąpione zostało cichym ch. W piśmie jednak, ze względu na pochodzenie wyrazów, zachowujemy h.
B 1. spółgłoska wargowa, twarda, głośna czyli dźwięczna, wybuchowa (doraźna). Przed spółgłoskami cichemi oraz na końcu wyrazów ma brzmienie p (babka, chleb). Miękkie b na końcu wyrazów traci obecnie w wymawianiu swoją miękkość (jedwab), dawniej zaś oznaczało ś. tu przez b' (jedwab'): przed samogłoskami (oprócz przed i), wyraża ś. przez bi (bieda).
D 1. spółgłoska przednio-językowa a. językowo-zębowa, twarda, głośna a. dźwięczna (słaba), chwilowa (dom, trud). Przed spółgłoskami cichemi oraz na końcu wyrazu ma brzmienie cichego (mocnego) t (łódka, trud). Oprócz spółgłoski d twardej, język polski posiada jeszcze podobnego rodzaju brzmienia głośne zmiękczone: dz i dż, oraz miękkie dź (wiedza, miażdżę, kładźmy), które przed spółgłoskami cichemi i na końcu wyrazów brzmią jak odpowiednio ciche (wiedz = wiec, miażdż = miaszcz, kładźcie = kłaćcie). Spółgłoski dz oraz dż oznaczają się stale dwiema literami: dz, dż (dzban, siedzę, jeżdżę); miękkie zaś a. podniebienne dź na końcu wyrazów, jakoteż w środku przed spółgłoskami wyraża ś. przez dzi (dzieło = dźeło, dziąsła = dźąsła), a przed samogłoską i - przez samo dz (dzik = dźik). W wyrazach takich jak: ludzki sąsiedztwo, wychodztwo, mamy wyraźne brzmienie c, które jednak wyrażamy w piśmie przez dz jedynie przez wzgląd na to, że w pniu czyli w pierwiastku tych wyrazów jest d, zmieniające ś. w innych razach na dz (wied- wiedza, sied- siedzę).
Dźwięczny 1. dźwięk wydający, dźwięk mający, dźwięczący, mający głos metalu a. struny, metaliczny, przejrzysty [...] Gram.: Spółgłoska dźwięczna a. głośna, słaba (np. b, d, g).
G 1. jęz. spółgłoska tylno-językowa (gardłowa) twarda, głośna a. dźwięczna i wybuchowa (grać, godny, ciągły...). Na końcu wyrazów i przed głoskami cichemi ma brzmienie cichego k (róg twardy, stóg siana). Przed samogłoskami i i e w języku polskim ma brzmienie miękkie g', które przed i w piśmie wyraża ś. przez g, a przed e - przez gi (giermek, geniusz, zgiełk), podobnie przed ą i ę w wyrazach giąć, gięty i pochodnych.
Głośny [...] 7. Spółgłoska g. p. Dźwięczna.
o (jasne) zostało w niektórych wyrazach zamkniętych spółgł. pierwotnie głośną jak np. od, do, pod, dzięcioł [...] w obcych zakończonych na „or”: aktor, honor, lokator, profesor i t. p.
Przyimek z osobno przed imionami np.: z panem, z żalem, z tobą, z wielkim strachem, z trzecią osobą itp. Razem przed spółgłoskami głośnymi w wyrazach złożonych: b, b(i), d, dź [...] z, ź, np.: zbratać się [...] zżymać się itp.
Stąd znowu wszystkie spółgłoski ze względu na samo ich brzmienie dzielimy: 1) na dźwięczne albo głośne: b bi m mi w wi n ń d ł l z ź dz dź ż (rz) dż r g gi, przy których wymawianiu drgają napięte struny głosowe; i 2) na bezdźwięczne albo ciche: p pi f fi t s ś c ć sz cz k ki ch (h) chi (hi), przy których wymawianiu niema drgania strun głosowych.
Spółgłoski dźwięczne w języku polskim zachowały swą dźwięczność tylko przed następującemi po nich spółgłoskami dźwięcznemi (głośnemi) i przed samogłoskami, (np. gwiazda, wdowa, wróżba, dobry itp. słaby, ogrodḋḋnik) [...].
Istniejące w pewnych kategoriach nowe zamieszanie terminologiczne wywołało oczywiście chęć likwidacji istniejącego stanu rzeczy przez ustabilizowanie dla danych pojęć pewnych określeń. Ich projektu wraz z uwagami teoretycznymi dostarczył J. Karłowicz [...].
Termonologia. Phonetica — głosownia: diphthongus — dwugłos, litera consonans bilabialis — wargowa, labiodentalis — powiewna, explosiva — doraźna, affricata — spółprzeciągła, spirans — przeciągła, fortis — głośna, lenis — cicha [...].