terminów gramatycznych online
spółgłoska dźwięczna
Język: polski
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Fonetyka opisowa: Benni/1923
- Głosownia: Kr/1897, PolTerm/1921, Król/1922
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o głosce: Kl/1939
- Nauka o głoskach: Szob/1923
- Ostateczny rozbiór abecadła, i uporządkowanie: Oż/1883
- Przyjimek Bez, Beze, Bes: Oż/1883
Cytaty
Oto dowod, Niemcy nazywają spółgłoski dźwięczne i mocne słabemi, bo krótko i słabo wymawiają, suche zaś i słabe silniej i długo wymawiają i zatem mocnemi nazywają, to dla nich służy nie dla nas takowy podział.
W ogóle dziś pisownia wymaga zachować tę różnicę, tylko co do brzmień właściwych, każdej głosce; przed wszystkiemi dźwięcznemi spółgłoskami w osobnych i złożonych wyrazach bez warunku wszędzie się pisze be i bez; a w innych bezdźwięcznych wyrażali, uważać co spotka w składzie tychże, czy pierwszą będzie z czy s taką przyjmie dla zgodzenia z wymową.
Stąd znowu wszystkie spółgłoski ze względu na samo ich brzmienie dzielimy na głośne albo dźwięczne, dawniej nazywane słabemi: b, b', d, g, g', w, w', z, h, dz, dż, dź, ż, ź, r, rz, m, ł, l.
Stąd znowu wszystkie spółgłoski ze względu na samo ich brzmienie dzielimy: 1) na dźwięczne albo głośne: b bi m mi w wi n ń d ł l z ź dz dź ż (rz) dż r g gi, przy których wymawianiu drgają napięte struny głosowe; i 2) na bezdźwięczne albo ciche: p pi f fi t s ś c ć sz cz k ki ch (h) chi (hi), przy których wymawianiu niema drgania strun głosowych.
Spółgłoska. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne. Spółgłoski czyste i nosowe. Spółgłoski twarde i miękkie. Spółgłoski: wargowe, wargowo-zębowe, przedniojęzykowe (zębowe i dziąsłowe), średniojęzykowe i tylnojęzykowe. Spółgłoski chwilowe (zwarte i zwarto-szczelinowe) i trwałe (szczelinowe i półotwarte).
Spółgłoski i ich podział. 1) dźwięczne: b w d z struny głosowe drgają, wydając pewien ton muzykalny, bezdźwięczne: p f t s struny głosowe nie drgają, słyszymy tylko szmery. 2) czyste: b, b', c, ć, cz itd. oprócz: nosowe: m, m', n, ń. 3) twarde: b, p, m, f, [...] miękkie: b', p', m', f' [...].
Głoski dźwięczne zamknięte nazywają się spółgłoskami dźwięcznemi.
Spółgłoski dźwięczne (słabe) czyste są to głoski, które powskają wskutek przejścia dźwięcznego wydechu przez mniej lub więcej zamkniętą jamę ustną, nap. b, w, d, z, g.
§ 23. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne.
Podając opisy spółgłosek, będziemy je przytaczali parami: b p, d t, z s, i t. d. W każdej takiej parze obie te głoski mają te same artykulacje, różnica polega na obecności lub nieobecności głosu: pierwsza głoska każdej pary ma głos, jest dźwięczna, druga go nie ma, jest bezdźwięczna.
Znaczy to, że obok znamion czeskich mają one także cechy polskie, mianowicie: 1. akcent na zgłosce przedostatniej, 2. zupełny dziś brak iloczasu, 3. zwężenie samogłosek w zgłoskach zamkniętych spółgłoską dźwięczną [...], 4. wymowę dawnego ā jak o [...], wreszcie — cechy dawniejsze: 5. skracanie wszystkich zgłosek akcentowanych w epoce prasłowiańskiej, także pod tonacją akutową [...] i 6. zachowanie prasłow. ʒ [...].
[Spółgłoskę] Wargowo-zębową szczelinową dźwięczną znaczę przez v, dwuwargową przez w, tylnojęzykową bezdźwięczną przez χ, dźwięczną przez y; h używam w razach niepewnych co do umiejscowienia w krtani czy przy tylnej części języka, co do dźwięczności lub tylko słabości artykulacji; ṭ ḍ — alweolarne, l̥ — takież l bliskie ł; ŋ — tylnojęzykowe n.
W zgłosce końcowej, to znaczy głównie w całej masie nominatywów, nastąpiła w lechickim regulacja fonetyczna zacierająca wszelkie dawne różnice, a mianowicie zostały wzdłużone wszystkie pełnogłoski jednakowo przed spółgłoskami (etymologicznie) dźwięcznemi a) zwartemi, b) spirantami. c) j l r, d) nosowemi (w tym wypadku w polszczyźnie drugorzędnie usunięte, ale w st. języku i narzeczach pán trzém (PP trʒeem) ‘atrium’ d. pl. synóm wám itd.
§ 94. Z wymienionemi wyżej pod b) nowemi»pierwotnemi« tworami o znaczeniu przeważnie zgrubiałem łączy się po części oboczność dźwięcznych i głuchych spółgłosek w tych samych wyrazach, w jednych wypadkach wywołana kontaminacją (analogją), w innych odziedziczona lub na wzór odziedziczonych oboczności wprowadzana.
Jeśli wiązadła zbliżają się do siebie w znaczniejszym stopniu, wydech przeciskający się przez zsuniętą głośnię do jamy ustnej wprawia je w drżenie, które daje początek dźwięczności. [...] Wszystkie samogłoski są dźwięczne. Ze spółgłosek do dźwięcznych należą: b, b', w, ẃ, m, ḿ, d, z, ź, dz, dź, l, ż (także pisane rz), dż, r, l, n, ń, g, g'.
Językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej stanowiący pierwszy wyraz jej unifikacji od czasów Kopczyńskiego [...].
Terminologia. Głosownia: [...], spółgłoska wargowa, wargowozębowa, przedniojęzykowa, zębowa, dziąsłowa, średniojęzykowa, tylnojęzykowa, chwilowa, zwarta, zwartoszczelinowa, trwała, szczelinowa, półotwarta, czysta, (bez)dźwięczna [...].