terminów gramatycznych online
imię złożone
Język: polski
- Chapitre I. Des noms / Rozdział I. De nominibus: Fook/1768
- Część II. O Imieniu: Mucz/1825
- Część II. O imionach liczbowych: Mucz/1825
- Część II. Rozdz. 4. Pisownia czyli ortografia polska: Jes/1886
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Dodatek trzeci: Szum/1809
- Nomen: Don/1649, Don/1595
- O Etymologii: Kon/1759
- O Etymologii. §. I. O wyrazach grammatycznych (słowniczek łac.-pol., s.12-13): Gott/1787
- O Zgadaniu Części Mowy albo o Syntaxym: Gott/1766
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- Rozdział II. O Rzeczowniku: Szt/1854
- Rozdział IV. O imieniu: Kop/1785, Kop/1778
- Rozdział IV. O imionach własnych, cudzoziemskich, złożonych i o ich przypadkowaniu: Szt/1854
- Słownik: Mon/1780
- Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869
- Zawierający wyliczenie imion, odmieniających się przez przypadki, jich odmiany i nazwisk: Żoch/1838
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
Cytaty
Wiele kroć Imioná bywáją złożone? Cztery. Ktorymi? Z dwoich cáłych, jáko przedmieszczánin. Z dwoich skáżonych, jako możny, mieszczánin. Z cáłego i skáżonego, jáko niegodny, nierostropny. Z skáżonego i cáłego, jáko łżywy.
Quot modis Nomina componuntur? Quatuor. Quibus? Ex duobus integris, ut suburbanus. Ex duobus corruptis, ut efficax, municeps. Ex integro et corrupto, ut ineptus, insulsus. Ex corrupto et integro, ut nugigerulus.
Quot modis nomina componuntur? Quatuor. Quibus? Ex duobus integris, ut suburbanus. Ex duobus corruptis, ut efficax, municeps. Ex integro et corrupto, ineptus, insulsus. Ex corrupto et integro, ut nugigerulus. Wielekroć imioná bywáją złożone? Cztery. Ktorymi? Z dwoich cáłych/ jáko przedniejszemu. Z dwoich skáżonych/ jáko możny/ mieszczánin. Z cáłego i skáżonego/ jáko niegodny/ nierostropny. Z skáżonego i cáłego/ jáko łżywy.
P. Imiona złożone ze dwu słow, z których iedno iest in casu recto, á drugie in obliquo, iak się deklinuią?
Jmiona Przydatne znaczące obfitość, niedostatek, łączą się z Jmionami Jstotnemi, y iedno formuią Jmię Złożone np. zamiast: reich an Gnade mowi się gnadenreich bogaty w łaskę [...].
A l'egard des noms composés il y a trois choses à observer.
[...]
Względem Nominum compositorum, czyli imion złożonych trzy rzeczy uważać potrzeba [...].
przedmieście, suburbium [...] Takie Imiona zowią się Złożone (composita) bo się z kilku wyrazów składają.
Imiona są wielorakie. Nomen substantivum: Imie istotne, krocej: Istotnik, albo Rzeczownik. [...] Nomen peregrinum: Imie obce, cudzoziemskie. Nomen primitivum, sive radicale: Imie pierwotne, pierwiastkowe. Nomen derivativum: Imie pochodne, czyli pochodzące. Nomen simplex: Imie nie złożone. Nomen compositum: Imie złożone. Nomen numerale: Imie liczebne, rachunkowe. Nomen diminutivum: Imie drobno-czynne, albo zdrobniałe etc.
Imiona uważané bywają, jako to: *Imiona Rzeczowné lub Przymiotné, szczególné lub pospolité, niezłożoné lub %złożoné%, pierwotné lub pochodné, żywotné lub nieżywotné, swojskié lub cudzoziémskié, liczbowé, zdrobniałé lub zgrubiałé*.
Imię Rzeczowne iest to, co kładzie imię rzeczy, tak: że można zaraz znać rzecz tę, która się mianuie, np. die Nase nos. Dzieli się I. na Własne, np. Peter Piotr, y Pospolite, np. das Holz drzewo, II. na Pierwotne y Pochodne, np. der Garten ogrod, der Gärtner ogrodnik. II. na Niezłożone y Złożone, np. die Feder pioro, die Schreib Feder pioro do pisania.
Rzeczowniki (Substantiva), przez wzgląd na ich znaczenie, dzielą się na 11 . następujących gatunków, które się tak nazywają:
1) Imiona właściwe (Nomina propria), które tylko jednym osobom, albo rzeczom służę, np. Zamoyski, Polska, Francja, Ameryka, Jowisz, Poznań, Berlin, i t. d. [...]
8) Imiona złożone (Nomina composita), np. nocleg, krwiopłyn.
Złożony, compositus.
Imiona [...] Złożoné, czyli z kilku słów albo wyrazów składającé się, np. miodopłynny.
Złożoné Imiona, 4.
Wszystkie imiona złożone, albo się składają ze dwóch imion piérwszego przypadku np. białagłowa, wielkanoc, rzeczpospolita, Wielkapolska, i takie obiedwie części przypadkują się białéj - głowy, wielkiéj - nocy, wielką - nocą, rzeczy - pospolitéj itd. albo, jeżeli jedna ich tylko część jest w przyp. 1wszym, a druga w innym natenczas tamta się tylko przypadkuje, np. mięsopust, mięsopustu, mięsopustem [...].
[…] Imiona liczbowe połączone z rzeczownikami robią imiona złożone np. dwuletni, czterdziestoletni […].
Ponieważ na imię z rozmajitego stanowiska można się zapatrywać; dla lepszego więc zrozumienia się, nadano mu z tego względu różne nazwiska. I tak najprzód imiona rzeczy np. człowiek, głowa, kamień; powtóre, imiona przymiotów np. białość, zieloność; po trzecie: własne czyli szczególne, służące jednéj wyłącznie rzeczy np. Rossyja, Warszawa; po czwarte: pospolite, służące wielu tym samym rzeczom np. kraj, miasto; po piąte: żywotne, przeznaczone do nazywania rzeczy żyjących np. człowiek, koń; po szóste: nieżywotne, których używamy do nazywania rzeczy nieżyjących, np. kamień, waga; po siódme: ludzkie np. człowiek, mąż; po ósme: zwierzęce, np. koń, wół; po dziewiąte: zbiorowe, w których wyrażeniu mnóstwo się maluje; np. lud, gmin; po dziesiąte: szczegółowe, w których znaczenia jedna się rzecz przedstawia np. pióro, kałamarz; po jedenaste: pojedyncze czyli niezłożone, np. grób, uczeń; po dwunaste: złożone, które się z dwóch lub kilku składają, np. nagrobek, współuczeń; po trzynaste: swojskie, to jest: prawdziwie polskie; np. sprzęty, strzelba, rękojeść, dwór, naczelnik; po czternaste: cudzoziemskie, z obcego języka przyswojone np: meble, fuzyja, klinga, pałac, prezes; po pietnaste: zmysłowe, które za pomocą zmysłów poznajemy, stół, piasek; po szesnaste: umysłowe, o których za pomocą rozumu się przekonywamy, uobecniając je sobie, np. Bóg, dusza, rozum, cnota.
Imię złożone z dwóch lub więcéj wyrazów jednego rodzaju.
Imiona złożone swojskie i cudzoziemskie pospolite i własne odmieniają się w języku polskim w ogólności podług sześciu poprzednich deklinacyj rzeczownych i przymiotnych imion pospolitych.
Te są główniejsze nágłosy, które w języku naszym wchodzą w skłád jimion i słów złożonych.
Z czasownikami łączy się zaś tylko o tyle, o ile one są urobione od złożonego już w ten sposób imienia.
Do starożytnych, prasłowiańskich, a może nawet praarjoeuropejskich typów należą jeszcze imiona złożone, w których drugiej części występuje forma imienna na -a, utworzona od tematu słownego: poćbiega (p. § 301), kaznodzieja, grododzirża (PrFil. I, 481).