terminów gramatycznych online
głoska sycząca
Język: polski
- Część I. O głoskach: Mucz/1825
- Fonetyka opisowa: Benni/1923
- Głosownia: Mał/1879
- O Grafice w ogóle, a w szczególności o Grafice starożytnych i jéj historycznym rozwoju, jako téż o podstawie, na któréj polegá porządek głosek w alfabecie fenickim, greckim i łacińskim: Malin/1869
- O formach gramatycznych. Uwagi nad zakończeniem trybu bezokolicznego (J. Mroziński): Rozp/1830
- O głoskach: Mroz/1822
- Oddział III. Wyjątek z gramatyki samskrytu: SkorM/1816
- Pismo i wymawianie: SkorM/1828
- Pisownia: Malecz/1882
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Tryb bezokoliczny: Mroz/1822
Cytaty
Z pomięszanych postaci, pierwsze cztery i dwie ostatnie są półsamogłoskami (semi-vowels), pozostające zaś trzy, są sykającemi czyli syczącemi (sibilants).
Inne zaś sposoby jedną tylko postać syczącą (sibilant) zachowały.
Głoski przeto syczące c, dz, cz, dż, sz, ż, chociaż istotnie są twarde, bo na cieńszą samogłoskę i, spłynąć nie mogą, liczyć się muszą w polskim języku do spółgłosek miękkich.
Dwie głoski syczące, z których jedna jest odbita druga nieodbita, możemy odznaczyć w wymowie , jeżeli odbita następuje po nieodbitej, ść, szcz, źdź, zdz, żdż, punkt bowiem odbicia przedziela je.
Cecha Trybu bezokolicznego ć, zdziałała podobnież zmianę w końcowych głoskach d, t. Głoski te w témże samém miejscu podniebienia wyrabiane co i głoska syczącą ć, zamieniły się takie na syczące, plotć plećć, kładć kłaćć.
Nadto głoski dzielą się na głosowe, tj. pewne brzmienie wydające, np. b, w, i na syczące, np. s, ż, cz, itd.; przydechowe ch, h.
Z powyższych uwag nad wymawianiem spółgłosek i miękczeniem ich wypadają następujące prawidła. 1) Spółgłoski podniebienne płynne ł, n, […] miękczą się przed głoską syczącą […] np.: pan, pański […]. Za to znowu brzmienie syczących głosek c, dz, s, z, stosuje się do twardego lub miękkiego brzmienia następnych głosek m, p, w, np. czwartek, ćwiczenie, dzwon [...].
Spółgłoski podług organów mowy, jakiemi się wymawiają, są uporządkowane, i w tym względzie przedstawiają pięć szeregów czyli klas. Szósty szereg składa się z pół-samogłosek, siódmy zaś sykające czyli syczące półsamogłoski [...].
Jeżeli więc głoska ś zastępuje nawet głoskę b, z którą żadnego nie ma powinowactwa (grześć, skuść); nie powinno nas dziwić, że w słowach pleść, kłaść, głoska sycząca podniebienna ś, zastępuje głoski syczące podniebienne ć, dź.
Syczący, a, e, im. od Syczéć; który syczy. gram. Głoski syczące; tak się nazywają, ze względu na ich brzmienie, następujące współgłoski: c, ć, cz; dz, dź, dż; s, ś, sz; z, ż, ź, rz.
[…] Widząc daléj Simonides, że przed o krótkim (o-mikron) w jego alfabecie zajmuje już ráz miejsce syczącá głoska xi, poszedł za tą analogiją […].
Głoski cz, dż, sz, ż - równie jak c, dz, s, z - jako brzmienia natury sykliwej, nazwaliśmy ryczałtem syczącymi (sibilantes), i to pierwszą czwórkę, zwyczajnie nazywaną podniebiennymi (ale nie wiem dlaczego - chyba przeto, że się podniebieniem nie wymawiają) nazwaliśmy grubymi syczącymi) w przeciwstawieniu do drugiej czwórki, t. j. c, dz, s, z, jako ostrych syczących.
Uwaga. Jeżeli jest zbieg dwóch głosek syczących w jednym wyrazie, pierwsza wydaje się przez ż, druga przez sz, np. wyższy, droższe, i t.d.
A więc oba nasze szeregi przedniojęzykowe noszą nazwę zębowych (dentales), gdy jednak idzie o odróżnienie ich, mamy nazwy [głosek] syczących i szumiących (sifflantes i chuintantes), a więc ze stanowiska akustycznego. Dźwięki środkowojęzykowe nazywają się podniebiennemi (palatales), wreszcie tylnojęzykowa są określone jako velares (velum, podniebienie miękkie). Nazwa gardłowych (gutturales) dla tej ostatniej kategorji jest przestarzała i błędna.
Mamy więc:
2.Głoski syczące:
a) dźwięczną z,
b) bezdźwięczną s, jak w wyrazach sam, zabawa.