terminów gramatycznych online
stan czynny
Język: polski
Cytaty
Stan tédy Czynny wyrażamy przéz tę Formę Czynną, np. Xięzyc oświeca ziemię. Stan bierny wyrażamy przéz Formę Czynną z domyślnym lub wyraźnym dodatkiem jákiego nowego wyrázu.
Nié mámy jeszcze w tym wieku wszystkich wyobrażéń, ani umiémy wszystkich wyrazów: wiémy jednak, że wszystkié dzielą się na ośm części czyli rodzajów. Wiémy już przynájmniéj w powszechności, co który rodzáj znaczy, jako to: Wykrzyknik, znaczy affekt jaki: Spojnik, znaczy łączénié wyobrażéń: Przyimek i Przysłówek, znaczą okoliczność jaką, jako to, miejsca, czasu, ilości, pytaniá, twierdzeniá, przéczéniá, przymiotu, sposobu, początku, śrzodka, końca, blizkości, odległości, wysokości, nizkości, przodku, tyłu, złączéniá, rozłączéniá &c. Imié i Zaimek, znaczą rzecz, albo przymiot: Słowo, znaczy sąd, czyli pokazuje, w jakim stanie jest rzecz którá, czy czynnym, czy biérnym, czy nijakim. Imiésłów, znaczy częścią to, co Imié, częścią to, co Słowo.
[...] odkrywá się w nich práwdziwy stán dwoisty: jedén czynny, gdy ona rzecz czyni co, czyli daje drugiéj rzeczy albo Przymiot jaki, albo przynajmniéj odmianę; drugi stán biérny, kiedy owa rzecz bierze od drugiéj Przymiot jaki, albo przynájmniéj odmianę.
Przebiegając całą osnowę czasowań polskich, nie znajdujemy w nich tylko jedno zakończenie czynne. Formy biernéj ani nijakiéj nie mamy. Stan tedy czynny, wyrażamy przez formę czynną, np. księżyc oświeca ziemię. Stan bierny wyrażamy przez formę czynną, z domyślnym lub wyraźnym dodatkiem jakiego nowego wyrazu [...]. Stan nijaki wyrażamy przez formę czynną, która gdy nie ma przy sobie imienia rzeczy, odbierającéj przymiot lub odmianę jaką od rzeczy, o któréj jest mowa [...]. Tak jedną formą czynną wyrażamy trzy stany, czynny, bierny i nijaki. Stąd wypada, że czynność, bierność i nijakość słów, nie z samego zakończenia miarkować należy, ale ze znaczenia stanu, w jakim jest rzecz, o któréj przez słowo sądzimy.
Stan czynny w całem znaczeniu tego wyrazu pokazuje czynność przechodzącą na jakąś osobę lub rzecz.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Coniugatio — czasowanie, koniugacyja: genus activum — forma (t. 1, przyp.), sposób (t. 1, przyp., s. 139), stan (Układ) czynny, reflexivum — zaimkowy, passivum — bierny [...].