terminów gramatycznych online
miękczenie (spółgłosek)
Język: polski
- Część I. O głoskach: Mucz/1825
- Część II. Rozdz. 1. Wiadomości z głosowni i etymologii: Jes/1886
- Głosownia: Kr/1897, Mał/1879, Król/1922
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- Historyczny rozwój Grafiki polskiéj na podstawie alfabetu łacińskiego; wyszczególnienie i rozbiór abecadeł polskich; gramatyczne abecadło wszechsłowiańskie: Malin/1869
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- Pisownia: Król/1907
- Podział spółgłosek na twarde i miękkie oraz według narzędzi mownych. Zwątlanie samogłosek. Spółgłoski mocne, słabe i płynne. Pochylanie samogłosek: Czep/1871–1872
- Słownik: Kn/1621
- Zdanie sprawy Deputacyi: Rozp/1830
Cytaty
Miękczenie, zmiękczánie, ή μάλαξις [málaxis], μάλθαξις [málthaxis], μαλάκυνσις, εως [malákynsis]. Mollificatio Sipont. sine auctore. Mollimentum Senec.
Jest prawie niepodobieństwem wyrobić drgającą głoskę r, w kanale ust ścieśnionym; lecz gdy miękczenie głosek w językach słowiańskich jest nieodzownie potrzebne do wyrażania różnych względów, przeto niektórzy Słowianie, jak np.: Rosjanie, Słowacy itd. miękczą tę głoskę w naturalném jéj brzmieniu [...].
Ostatnie te cztéry spółgłoski na końcu tylko wyrazów kréskują się jako zmiękczone [...] Miękczenie to jednak nie jest potrzebném w liczbie mnogiej trybu rozkazującego łam'my, rób'my, i t. p.;
[...] Zmiany spółgłosek są sześciorakie: [...] Upodobnianie spółgłosek: I. do miękkich samogłosek, czyli miękczenie spółgłosek przed miękkiemi samogłoskami; II. upodobnianie spółgłosek do spółgłosek pod względem dźwięku, czyli 1. miękczenie, 2. stwardzanie spółgłosek przed spółgłoskami; III. upodobnianie spółgłosek do siebie pod względem mocy.
[...] Upodobnianie spółgłosek. 1. Upodobnianie spółgłosek do miękkich samogłosek czyli miękczenie spółgłosek przed miękkiemi samogłoskami. [...] Twarde spółgłoski miękną przed miękkiemi samogłoskami i, e: 1. Gdy dla odmiany słowa lub utworzenia pochodnika miękką samogłoskę i dodajemy [...]. 2. Twarda spółgłoska przybierająca mięknie, gdy po niéj dla odmiany słowa lub utworzenia pochodnika albo samo miękkie e, albo z miękką spółgłoską, dodajemy [...]. 3. Twarda spółgłoska mięknie przed e wrzuconem dla złagodzenia zbiegu spółgłosek, jeżeli po niém następuje miękka spółgłoska lub u [...]. 4. Spółgłoski miękną przed narostkami, zaczynającemi się od samogłosek a, e, jeżeli po nich miękka spółgłoska lub twarde n, s, następuje [...]. 5 Nareszcie miękczymy spółgłoski przed niektóremi narostkami wyrażającemi zdrobniałość lub pieszczotliwość [...].
[...] Upodobnianie spółgłosek do siebie co do dźwięku. 1. Mięknienie spółgłosek przed spółgłoskami. [...] Gdzie miękka spółgłoska przed inną spółgłoską lub na końcu słowa się znajduje, tam wyrzucona została miękka samogłoska lub starosławiańska miękka półsamogłoska [...], albo zlała się z poprzedzającą spółgłoską [...].
,, […]A chociáż ta aspiracyjá i to miękczenie zdaje się pochodzić ze strony d i z jednakowóż w rzeczywistości piérwsze dz w dzaal […] wymáwiá się w sobie ostrzéj niż drugie w gwirzdz […]".
Jakie jest prawidło miękczenia i zamiany spółgłosek twardych? Spółgłoski słabe, miękcząc się, przechodzą w słabe, mocne zaś w mocne […].
O miękczeniu spółgłosek.
§. 66. Samogłoski twarde cierpią przed sobą każdą spółgłoskę, mianowicie równie się godzą z spółgłoską miękką, jak z twardą; przeciwnie jednak rzecz się ma ze samogłoskami miękkimi. Każda samogłoska miękka, a między nimi i t. zw. i diftongowe (§. 35) zamieniają poprzedzającą twardą spółgłoskę na odpowiednią miękką.
Powiedziano wyżej, że (miękkie) samogłoski mają własność miękczenia poprzedzającej spółgłoski. Otóż powszechna reguła tego miękczenia jest następująca.
§ 24. Miękczenie spółgłosek. Istnieją w obecnym języku polskim szeregi wyrazów etymologicznie pokrewnych, to jest pochodzących z tego samego źródła historycznego, w których spółgłoski pierwotne uległy późniejszym przemianom; np. obok ła-pa, ża-ba, drzew-o, dwór..., mamy: łap'e, żab' e, drzew' e... Taka różność postaci wynikła wskutek zmiany spółgłoski twardej na odpowiednią podniebienną, czyli wskutek "zmiękczenia" jej przed następującą samogłoską podniebienną e lub i, albo też w połączeniu z następną spółgłoską podniebienną j.
Spółgłoski. Miękczenie spółgłosek: ś i ź pisze się przed miękką ń zgodnie z wymawianiem i tak: w słowach przed nie: ś gaśnie, błyśnie [...] weźmiesz i t. p.
Miękczenie spółgłosek. § 136. Przy odmianach wyrazów spółgłoski twarde uległy zmiękczeniu przed samogłoskami podniebiennemi e, i, albo też wskutek połączenia z następującą spółgłoską podniebienną j; np.: żaba — żabie, kosa — kosić [...].
Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Przykład na stwardnienie (historyczne): W wyrazie łza nastąpiło stwardnienie miękkiego starosł. l' (sleza). Przykłady stwardnień żywych: anieli, aniołowie, dworzec, dworak... Stwardnienia i miękczenia spółgłosek zależne są od następujących po nich samogłosek ścieśnionych (miękkich) i, e, z (wyjątkiem e = ъ).