Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

rodzaj męski

Hasło w cytatach: rodzaj męzki, wiryszkas
Język: polski
Geneza: kalka łac. genus masculinum
Dział: Fleksja, Części mowy (współcześnie)
  • Fundamenta grammatyki: Marc/1833
  • Rozdział IV. O imieniu: Kop/1778
  • Wpływ właściwości myślenia językowego polskiego na psychikę wogóle: BdC/1915
  • [Wstęp]: Marc/1833
EJO1999, 496-497 Definicja współczesna

Rodzaj gramatyczny [...]. Obok systemu dwuczłonowego: rodz. męski (łac. masculinum) - rodz. żeński (femininum) (np .jęz. franc.), i trójczłonowego, w którym oprócz męskiego i żeńskiego istnieje rodz. nijaki (neutrum) (np. w jęz. ang., niem.). występują w nich systemy oparte na innych jeszcze cechach przedmiotów, np. żywotności / nieżywotności (np. ros., pol.), osobowości / nieosobowości (pol.).

Cytaty

Taka Imion odmiana, nazywa się Rodzajowaniem czyli odmianą przez Rodzaje (per genĕra) których jest trzy: pierwszy Męski (Masculinum) drugi Niewieści (Faemininum) trzeci Nijaki to jest ni męski, ni niewieści (neŭtrum).

Pierwszy rodzaj zowie się męskim, że do niego należą Imiona mężczyzn, jako to Pan, Król; drugi zowie się niewieścim, jako to Pani, Królowa; trzeci zowie się nijakim, że te Imiona do niego należą, które ani w pierwszym, ani w drugim pomieścić się nie mogły jako to Państwo, Królestwo.

Trys ira gimimay (rodzaie) lenkiszko kalbo: teyp giwu ir negiwu dayktu: tie, wadynas: męzki, żeński, nijaki [...]: kt: oyciec tewas, ira gimimu wiryszku (rodzaiu męzkiego) matka motyna gimimu moteryszku (żeńskiego) dziecie waykas gimimu nejokio (nijakiego) lenkiszko kalbo, tay ira: né wiryszku né moteryszku bet nejokiu wadynas. Ba letuwiszko kalbo gimimu ira tyktay du, wiryszkas ir moteryszkas.

Bez czego nie mogła bowiem nigdy dopiąć [młodzież litewska] tego, by, choć po kilkoletniém uczeniu się mówienia po polsku, iż tak rzekę, niekaleczyła wyrazów mowy polskiéy: iuż niewiadomością wydawania końcowych odmian imion: iuż niezgodą w rodzaiowaniu: iuż nieznaiomością dania różnicy rodzaiu męzkiego, żeńskiego i nijakiego.

Odróżnianie męszczyzn od reszty świata czyli «zwirylizowanie» myślenia językowego odbija się i uzewnętrznia się także w różnych formach liczebników 2, 3, 4: dwaj, trzej, czterej..., dwuch, trzech, czterech..., dwa, trzy, cztery..., dwie, trzy, cztery.... Nie zapominajmy też, że «kto» jest rodzaju męskiego, a nawet wirylnego (masculinum virile). «Kto przyszedł?» «brat przyszedł», a może «siostra przyszła». Jest to więc w uogólnianiu form zwirylizowanie rodzaju żeńskiego.