przemieniać (się), przemienić

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Don/1595
• Don/1649
• Sty/1675
• Cell/1725
• Lub/1778
• Such/1849
• SWil/1861
• Malin/1869

Kiedy przemienia w jáko pan pánie. Kiedy zásię w jeśli są własne imioná, odjąwszy będzie wzywájący w jáko to imię.

Quando vero in ius, si sint propria nomina, abiecta us, fit vocativus in i, ut Vergilius Vergili.

Bo literá ukrocona jeśliby byłá w się przemienia, przedłużona jeśliby byłá nie przemienia się.

Nam i litera correpta si fuerit, in e conuertitur, producta si fuerit non mutatur.

Praepositio quid est? Pars orationis quae praeposita aliis partibus in oratione significationem earum aut complet, aut mutat, aut minuit.

Przełożenie co jest? Część mowy ktora przełożona inszym częściam w mowie známionowánie ich álbo wypełnia, álbo przemienia, álbo umniejsza.

Quando us mutatur in e, ut Dominus domine. Quando vero in ius, si sint propria nomina, abiecta us, fit vocativus in i, ut Vergilius Vergili. Kiedy przemienia w jáko Pan pánie. Kiedy zásię w jeśli są własne imioná, odjąwszy będzie wzywájący w jáko to imię.

Nam i litera correpta si fuerit, in e conuertitur: producta si fuerit, non mutatur.

Bo literá ukrocona jeśliby byłá/ w e się przemienia: przedłużona jeśliby byłá/ nie przemienia się.

PRaepositio quid est? Pars orationis quae praeposita aliis partibus in oratione significationem earum aut complet, aut mutat, aut minuit.

Przełożenie co jest? Część mowy ktora przełożona inszym częściam w mowie známionowánie ich ábo wypełnia/ ábo przemienia/ ábo umniejsza.

Gdy się między konsonántem c, i temi dwiemá Wokałámi e, i i, literá h znajdzie, tedy przemienia im pomienioną cienkość w miązszość ábo rubość [...] jáko w Polskim literá k.

Siłá też słow jest, co się u Rzymian kończą ná ra, oni záś przemieniáją ná ia, io.

Wtoż nie mają litery k, x, áni i, ktore przemięniáją w ten sposob: k, w literę c: x, w literę s i c: á i, w proste i, lub e, ná przykład. Alessandro Alexander Alexánder.

Literá e, w literę i, jáko też u, w literę o, w Włoskiej Ortográfiej przemieniáją się, niekiedy też opácznym sposobem e, w literę i, o, záś w literę u, obracáją się ná przykład. e, w literę i, Cipolla Cepa Cybulá.

Imiona niewieście kończące sie w máłej liczbie ná Vocalem a, przemieniáją się w wielkiej liczbie ná Vocalem e.

Te imioná ktore się kończą ná iero, mogą też przemienione być ná iere, jáko Il Cavaliero Il Cavaliere Kawáler.

Item cierpi też Infinitivum, fieri opus est, ktory jednák często ná Participium przemieniony bywa: jáko: opus est facto. Maturato.

Na początku cudzoziemskich rzeczeń, które terazniejszego wieku w Rossyjskich pismach używać się poczęły, lub są imiona własne (nomina propria) Е. w dwugłośną potajemną nie przemienia się; lecz wymawia się, jak w onych językach; lub jak w Międzymiocie (Interiectio) ей ej: Експедиція, Expedycya, Ескадра, Eskadra, Едимбургъ, Edymburg.

Imiona [...] kończące się na А. w Rodzącym (in Genetivo) spadku małej liczby przemieniają А. na Ы. czyli И.

ДУ, i TУ, przemieniają się na ЛЪ: боду bodę, болъ bódł [...] ЖУ, Przemienia się na ЗАЛЪ: вяжу wiążę, вязалъ wiązał.

Samogłoski swobodne e, o, ę przemieniają się w ściśnione é, ó, ą.

Spółgłoska mocna przed słabą, a nawet i płynną, w jednę zgłoskę ściągnięta, przemienia się w słabą.

R, nieod. m. ośmnasta głoska abecadła polskiego, należy do współgłosek; podług organu którym się wyrabia jest podniebienną, drgającą; według czasu brzmienia odbitą, t. j. niemogącą się przedłużać; co do łatwości wymawiania płynną, przy jakiémkolwiek natężeniu powietrza użytego na jéj wydanie niezmienną; co do tonu, dźwięku i jego mocy twardą, najtwardszą ze wszystkich współgłosek; nie ma odpowiadającéj sobie miękkiéj, ale tylko niby miękką, syczącą: rz, która wymawia się jak twarde ż (oprócz kilku wyrazów pierwotnych i ich pochodników, gdzie nie ma rzeczywistego rz. np. mar-znąć, r-znąć, rżéć, rżysko). R przed samogłoskami przechodzi bardzo często na rz dla złagodzenia twardego brzmienia; szczeg. gdy staje przed e zawsze się przemienia na rz, tak, że oprócz wyrazu reż i zakończenia przymiotników np. stare, szare, tylko wyrazy przyswojone z cudzoziemskiego mają re nie przemienione, a wszystkie wyrazy od téj zgłoski poczynające się (prócz reż) są cudzoziemskie; w wyrazach polskich ta przemiana ustawicznie się powtarza, np. dwór, dworze, pióro, piórze, mara, marze, marzyc, stary, starzy, twór, tworzenie, stworzyciel, i t. p. Gdzie w wyrazach innych narzeczy słowiańskich jest głoska r a w polskiém brzmi ż, tam powinno pisać się rz, np. rieka, rzeka, morit’, morzyć. W wyrazach całkiem przyswojonych z łacińskiego, francuskiego i niemieckiego, znajdujące się na końcu r zwykle na rz jest zamienione, np. cemeterium: cmentarz, corridor: korytarz, Gerber: garbarz, Riemer, rymarz; niekiedy lubo rzadko, powtarza się to nawet na początku lub w środku, np. romanus, rzymski. R lub rz, gdy opierają się na o w ostatniéj sylabie lub w wyrazie jednozgłoskowym polskim, zwykle je ścieśniają, np. zbiór, tór, bór, mórz, twórz; na téj saméj zasadzie bywa też i e, ścieśniane niekiedy, np. sér, stér; w zakończeniu jednak słów, rz nigdy e nie robi ścieśnioném, np. uderz, mierz; w cudzoziemskich zawsze e i o zostaje otwarte. R w polskich wyrazach nigdy się nie podwaja; podwojone w cudzoziemskich, po przyswojeniu, albo się pisze przez jedno, np. irytować, albo zostaje podwojone; rh w cudzoziemskich, po przyswojeniu zawsze się pisze tylko przez r, np. retoryka, rumatyzm. R, z powodu swéj największéj twardości, dało powód do następnego wyrażenia: Przedtém A, B, ledwo mówił jęcząc, Teraz R łacno mówi nic się nie męcząc; t. j. dawniéj lada co było mu trudném, a teraz i rzeczy trudne przemaga. R, jako skrócenie [...].

Odróżniámy w naszéj głosowni ściśle przemianę spółgłosek od jich wymiany. Przemieniá się spółgłoska w jinną przez wpływ bezpośredni po większéj części nástępnych spółgłosek […].