terminów gramatycznych online
wyraz niezłożony
Język: polski
Cytaty
Wyraz skłádający się z kilku, zowie się złożonym (composita vox), przeciwny mu, zowiemy niezłożonym, (simplex).
Wszelki wyráz, czy złożony, czy niezłożony, pisać się má osobno od drugiégo: to jest między jednym a drugim wyrazém, próżné polé má śrzodkować.
[...] wyrazy piérwotné, są zawsze niezłożoné, a krótszé od pochodnych, np. od pán, pochodzą pani, panicz, pański, panować, spanoszyć się &c.
Poznáwszy práwdziwé zasady źrzodłosłowu, następującé Prawidła zachować w nim należy:
- Zebrać w porządny szereg wszystkié wyrazy podobné sobie, tak niezłożoné jak złożoné.
Z téj okoliczności uczyńmy tu, choć poboczną nieco, przestrogę, że się niédobrze mówi, i pisze obydwa, obydwie: ale mówić i pisać należy obadwa, obiedwie: bo niezłożony wyráz oba, nigdy się nié mówi, ani pisze oby.
ZŁOŻYĆ, F. złoży, złożę cz. dk. [...]. Wyraz składający się z kilku wyrazów zowie się złożony, compositus. Kpcz. Gr. 1, p. 7 [...]. Wyraz złożonym i niezłożonym nazywać się też może względem wewnętrznego znaczenia, n. p. czworonogi. Kpcz. Gr. 3, p. 5.
Żeby zgłoskowanie w praktyce dobrze się odbywało, potrzeba uważać na następujące prawidła […] 4) Jeżeli w środku wyrazu znajdują się dwie różne spółgłoski, natenczas albo się dzielą tj. jedna łączy się z poprzedzającą, a druga z następującą samogłoską, szczególniéj zaś, jeżeli taż sama spółgłoska powtarza się np.: pod-ko-pać, lek-ki; albo jeżeli się znajduje w mowie wyraz niezłożony od podobnych spółgłosek zaczynający się, wtedy obiedwie opierają się na następującéj samogłosce [...].
Oprócz tego podziału dzielą się jeszcze wyrazy na: 1) niezłożone, tj. takie, które się z kilku wyrazów nie składają, np. miasto, miód, płynąć, który.
[...] Wszelki wyraz, czy złożony, czy niezłożony, pisać się ma osobno do drugiego; to jest między jednym a drugim wyrazem próżne pole ma środkować.
Wyrazy jedne są pojedyncze czyli niezłożone, drugie składane. Jeżeli wyrazy niezłożone, dla łatwiejszego czytania, piszemy w jednym ciągu, zostawując między jednym a drugim małe ustępy; tedy w pisaniu wyrazów złożonych, tém słuszniéj toż samo zachowywać powinniśmy, aby jednegoż wyrazu nikt nie mógł poczytywać za dwa lub więcéj oddzielne, z których się składa.
Wyrazy są albo pojedyńcze czyli niezłożone, np. jeden, dwa, trzy, cztéry, sto, ręka, noga, albo takie, które się z kilku wyrazów składają, i zowią się złożone np. dwieście zamiast dwa sta, trzysta, jednoręki, czworonożny.
Ta jest różnica między wyrazami pierwotnemi a niezłożonemi, że, chociaż każdy wyraz pierwotny jest [wyrazem] niezłożonym, wiele jednak mamy wyrazów niezłożonych, które nie są pierwotne, ale pochodne np. braterstwo, braterski, pochodzą od brat, a jednak sąto wyrazy niezłożone.
Lecz obiecać, ugotować, nalać, łącznie się pisać mają; jako wyrazy, które nawet są niezłożone; bo początkowe o w wyrazie obiecać, u w wyrazie ugotować, na w wyrazie nalać, należą do składu tychże wyrazów.
Wyraz [...] pojedynczy albo niezłożony, to jest który się z kilku wyrazów nie składa, np. ojczym, dobrze.
Wyrazy rozdać, nieszczęście […], mogą być rozdzielone każdy na dwa oddzielne wyrazy: roz i dać, nie i szczęście […]; takie wyrazy nazywają się złożonemi. Lecz wyrazy dać szczęście, dzielić, miód, płynny, nie mogą być rozłożonemi, i dla tego nazywają się prostemi, niezłożonemi.
Wyrazy ze względu na skład są: złożone, które się z kilku wyrazów składają, np. od-dać; niezłożone czyli proste, które się z kilku wyrazów nie składają, np. dać.
§ 38. Zasadzie akcentowania przedostatniej zgłoski wyrazu w języku polskim podlegają zarówno wyrazy pojedyńcze czyli niezłożone, np. wiedza, waga, prawda, mówny, ..., jak i złożone, np. samowiedza, równowaga, ludożerca..., ostrosłup, czworokąt, dziwoląg, ludojad.