dwuznaczność

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Szum/1809
• Prz/1816
• Rozp/1830
• Desz/1846
• Such/1849
• SWil/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Jes/1886
• SW/1900-1927
• Nitsch/1923
• Rozw/1923

Nazywam Przedimkami a nie Przyimkami dlatego, że nazwisko Przyimek jest dwóznaczne, gdyż przy nie oznacza tego, żeby tylko przed, ale też że może i po imieniu stać, jak np. Przysłówek. Gdy zaś nazwisko Przedimek, nie ma żadnej dwóznaczności.

Co dotąd nawiasem powiedziałem, niech służy za przestrogę młodym Rodakom, jak ważne jest w każdem słowie zachowanie istotnych Głosek, ktorych zamienianie lub opuszczanie i nieład w pismowni i mnostwo dwuznaczności płodzi, według dawnego przysłowia: Litera docet, litera nocet. Ileż to Osob nie rożni bez od przez, cześć od część itd.!

Co do miękczenia trybów rozkazujących, miękczenie głosek końcowych przeciw naturze nowy, chyba przez wzgląd na dwuznaczność usprawiedliwićby można, ażeby rozróżnić traf od traf', staw od staw'.

Widziémy że w tym wzorze najwięcéj się przysłówki na o kończą, na e tylko tam szczególniéj; gdzieby dwuznaczność tworzyły np. w zakończeniu ły nie można powiedziéć stało, dbało, trwało, czuło, doźrzało: bo są i słów takie odmiany, przeciwnie nie można użyć wesele: bo jest takiegoż kształtu rzeczownik.

Obszérniejsza gramatyka wytknie granice, w jakich się łagodzenie i pieszczenie trzymać winno, aby się język nie wyrodził; ogólnie mówiąc, w te szaty tylko wtedy duch języka swe twory przyoblékał, gdzie tego wywód etymologiczny, budowa gramatyczna, wzgląd na dźwięczności a czasem dwuznaczność wymaga.

Wyrażenie, a, n. [...] 2) =, lm. a; to co rzecz jaką, myśl lub osobę wyraża, przedstawia pod pewną postacią, ob. Wyraz, gram. Wyrażenie przysłówkowe, przyimkowe; jest wyrazem z kilku osobnych, całkowitych w sobie wyrazów złożonym, a jedno wyobrażenie przedstawiającym, np. nazad (pmk na i rz. zad). Co do pisania tych wyrażeń u nas, dotąd panuje zamieszanie: gdyż jedne z nich piszą się łącznie z pmkiem, drugie oddzielnie. Dla usunięcia niedogodności w spamiętaniu tak drobnych szczegółów, oraz dla uchylenia często się zdarzającéj dwuznaczności (np. obwijać w koło i zbrodniarza w koło pleść), niektórzy z grammatyków, równie jak deputacja ortograficzna, radzili i należałoby pisać wszystkie takie wyrażenia łącznie. Bo w saméj rzeczy nie ma najmniejszéj różnicy grammatycznéj np. między wskróś, wreszcie, a w szerz, w końcu, z których piérwsze piszemy łącznie a następne oddzielnie. Zwyczaj powinienby usunąć tę dowolność, któréj teorja nie uświęca, lecz zaradzić w wykonaniu nie może.

§. 805. Kierujemy się też często w porządkowaniu wyrazów:

Najprzód dążnością uniknienia dwuznaczności albo niedobitności sensu, któraby wynikła, gdybyśmy je ustawili w innéj kolei;

tak np. nie powiemy: Królowie mają otworzone oczy na się wszystkich ludzi; ale: królowie wszystkich ludzi otworzone oczy na się mają. Górn.

[...] Rzeczowników męzkich i nijakich używá także język polski starosłowiańskiéj końcówki y po spółgłoskach twardych, lecz dzisiaj nigdy po zmiękczonych, [...] używá się form zwłászcza w towarzystwie przyjimków, przymiotników lub zajimków, których końcówka ⴅ już dostatecznie zapobiegá dwuznaczności [...].

Na koniec pisać należy é we wszystkich tych razach, gdzieby dwuznaczność powstać mogła.

Natomiast bezokoliczniki [...] z -i ̯ przeniesionem od rozkaźników wskutek dwuznaczności form [...].

Takie dwuznaczności są oczywiście nie tylko w czeskim.